Για το The Magi,του Yeats

fractalart.gr

Γράφει ο Διονύσιος Πλατανιάς // *


Now as at all times I can see in the mind’s eye,

In their stiff, painted clothes, the pale unsatisfied ones

Appear and disappear in the blue depths of the sky

With all their ancient faces like rain-beaten stones,

And all their helms of silver hovering side by side,

And all their eyes still fixed, hoping to find once more,

Being by Calvary’s turbulence unsatisfied,

The uncontrollable mystery on the bestial floor.

Στο ποίημα «The Magi» που παρουσιάστηκε στο περιοδικό «Poetry» κατά το έτος 1914, έτος που εσήμανε και την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Yeats αμέσως εισάγει τον αναγνώστη σε μιαν άκρως εντυπωσιακή εικόνα την οποία ο ίδιος, συλλαμβάνει, όπως λέει, «in the mind’s eye».

Εξ αρχής θα πρέπει να πούμε πως η διευκρίνησή του είναι πολύ σημαντική και μας προσφέρει ειρημένη εν ποιητική παρόδω μια πολύ σημαντική παράμετρο της πραγματικής ποίησης.

Και αυτό γιατί κάθε ποίηση που έχει να πει κάτι περισσότερο από την μιζέρια και την αυτοπάθεια των τετριμμένων στίχων, δεν μπορεί παρά να ενέχει μια τέτοια οραματική διάσταση, και αυτό, βέβαια, συνιστά μια διάγνωση-εκτίμηση που μας φέρνει στον νου την γνωστή εκείνη ρήση που αποδίδεται πρώτα στον Έλληνα ποιητή από την Κω, Επίχαρμο:

«Νους ορά και νους ακούει, τάλλα τυφλά και κωφά».

Τ’ άλλα τυφλά και κωφά, φανταστείτε λοιπόν πόσοι τόννοι και τόννοι ποίησης θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν εδώ.

Προτού ωστόσο εισέλθουμε στο ποίημα καθεαυτό θα ήταν πρώτα καλό να παρατηρήσουμε πως ο Yeats χρησιμοποιεί τον πληθυντικό της λατινικής λέξης «Magus» (Magi) και όχι την αγγλική «Magician» (ή ακόμα χειρότερα «wizzard» ή άλλες) για να τονίσει την παρηχητική-ετυμολογική διέκτασή της στο επίθετο «magnus», όπου το magnus δεν αποδίδεται προσωπικά στον άνθρωπο, αλλά στον θεό που κρύβει μέσα του.

Από αυτή την άποψη το όραμα που συλλαμβάνει ο Ιρλανδός ποιητής διενεργείται σαν ανατολή μιας αναπάντεχης κοσμογονικής εφόδου στην γη των μορφών εκείνων που τελούν εν παραλληλία προς τον ανθρώπινο χρόνο και επιλέγουν ξαφνικά να «εμφανιστούν» στον ποιητή.

Για την ακρίβεια η παρουσία τους είναι ωσεί εικονοληπτικό εκκρεμές στον ουρανό:

 Appear and disappear in the blue depths of the sky

With all their ancient faces like rain-beaten stones,

 Το τολμηρό, σύνθετο επίθετο-μετοχή «rain-beaten» που συνοδεύει το ουσιαστικό «stones» συνιστά μια ευφυή ποιητική υπόμνηση αχρονολόγητης και άχρονης αρχαιότητας· οι «Μάγοι» είναι τόσον αρχαίοι όσον και η ίδια η Γη και εμφανίζονται στον κόσμο ως η βαθύτερη μνήμη του.



Η δε εμφάνισή τους στον ουρανό είναι μεγαλειώδης (ancient faces like rain-beaten stones) ως αρχέγονες ανθρώπινες μορφές, τέτοιες που παραπέμπουν ίσως σε εκείνον τον παλαιό άνθρωπο, τον οποίον προσόρισαν τα καββαλιστικά μυστήρια ως «Αδάμ Καδμόν» (אדם קדמון), όνομα που συνηχεί εντυπωσιακά με τον Κάδμο της Ελληνικής Μυθολογίας.

Πρόκειται για μιαν εμφάνιση αγωνιώδη, μη ακόμα ικανοποιημένη από την τέλεση ενός μεγάλου μυστηρίου «ανεξέλεγκτου»-«uncontrollable» που αναμένει ακόμα την λύση του στην Γη η οποία εδώ ορίζεται ως «bestial floor» – «κτηνώδες δάπεδο». Πως θα μπορούσε άλλωστε να χαρακτηριστεί η Γη με άλλο τρόπο, ιδιαίτερα δε κατ’ εκείνο το έτος που εγράφη το ποίημα, έτος έναρξης ενός παγκόσμιου μακελειού, τέτοιου που η ανθρωπότητα δεν είχε δει ποτέ ως τότε;

Προχωρώντας, οι καταληκτικοί στίχοι του ποιήματος μας δίνουν ένα μέτρο του μαγικού ορίζοντα όπως ανακαθορίζεται αλλά δεν λυτρώνεται από την «ταραχή στον Γολγοθά»

And all their eyes still fixed, hoping to find once more,

Being by Calvary’s turbulence unsatisfied,

The uncontrollable mystery on the bestial floor.

 Αναπόφευκτα μας έρχονται στον νου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι μορφές των Μάγων του ποιήματος θα πρέπει να ταυτιστούν κατ’ ανάγκην μαζί τους ει μη μόνον να «συμπέσουν» και με αυτούς προτού συμπέσουν και με άλλες μορφές, οι τρεις μάγοι των Ευαγγελίων που προμάντεψαν την γέννηση του Ιησού, ταξίδεψαν από πολύ μακριά για να βρουν το θείο βρέφος και προσήνεγκαν τα δώρα τους προς αυτό.

Κίνηση όχι μόνον αναγνώρισης της μελλοντικής θεότητας του νεογέννητου, αλλά και κατά μία έννοια αναγνώρισης και της μαγικής εξουσίας που θα παραχωρούσε το σύμπαν (μαζί και οι τρεις μάγοι) σε αυτό:



«Και ελθόντες εις την οικίαν είδον το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού, και πεσόντες προσεκύνησαν αυτώ και ανοίξαντες τους θησαυρούς αυτών προσήνεγκαν αυτώ δώρα χρυσόν και λίβανον και σμύρναν» (Ματθαίος, ιβ’ 11)

 Ο χρυσός ως σύμβολο βασιλικής εξουσίας, αλλά αυτή την φορά ουρανόθεν και όχι εν είδει γήινης εξουσίας, ο λίβανος ως αναγνώριση της θεϊκής ουσίας του Ιησού, ενώ η σμύρνα ως αναγνώριση της πιο κρίσιμης αποστολής του στην γη, τουτέστιν εκείνη ενός «ιατρού ψυχών».

Η ίαση της ψυχής βέβαια είναι κατά μία έννοια και έργο της καλής ποίησης ανά τους αιώνες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα μπορούσε να συγκριθεί έστω και κατ’ ελάχιστον με την σύνολη ανατροπή των δεδομένων που επέφερε η ύπαρξη του Υιού του Ανθρώπου σε αυτόν τον κόσμον.

Επειδή, και εν κατακλείδι, το «The Magi» είναι ένα ποίημα λιγότερο «σκοτεινό» απ’ όσο αναγιγνώσκεται εν πρώτοις.

Δύο κόσμοι συνυπάρχουν σε αυτό και εδώ έγκειται κάθε «ίαση ψυχής»:

ο κόσμος της καθημερινότητας και εκείνος της μαγικής αφύπνισης.

Η Ποίηση, τουλάχιστον η πιο σημαντική στους αιώνες είναι -και δεν θα μπορούσε να μην είναι- με το μέρος του δεύτερου κόσμου.