Ο θρύλος του Ρουμπαγιάτ

tvxs.gr

Ναταλία Πετρίτη

Όταν ο Τιτανικός βυθίστηκε τη νύχτα της 14ης Απριλίου του 1912, πέρα από τις δεκάδες ψυχές που έμελλε να παρασύρει στα βάθη του ωκεανού, θα έπαιρνε μαζί του και μια από τις σημαντικότερες εκδόσεις όλων των εποχών. Το εν λόγω βιβλίο ήταν ένα φανταστικό χειρόγραφο του Ρουμπαγιάτ (Rubáiyát), του Ιρανού πολυμαθή του 11ου αιώνα, Omár Khayyám. Το βιβλίο θεωρείτο πολύτιμο επειδή ήταν το μόνο που υπήρχε τότε στον κόσμο.

Στην πραγματικότητα, εκείνη την εποχή υπήρχε πληθώρα αντιγράφων του όγκου των περσικών ποιημάτων. Όμως όταν ο Τιτανικός έκανε το πρώτο και τελευταίο του ταξίδι, αυτή η έκδοση του Ρουμπαγιάτ ξεπερνούσε όλες τις άλλες συλλογές, όχι λόγω του περιεχομένου της, αλλά εξαιτίας της εξωπραγματικής του εμφάνισης. Μάλιστα, η ιστορία του χειρόγραφου αποτέλεσε έμπνευση για ένα μυθιστόρημα του γαλλικής και λιβανέζικης καταγωγής συγγραφέα Amin Maalouf, με τίτλο Samarkand.


Η ιστορία του Ρουμπαγιάτ

Με την επιθυμία να αναβιώσουν τις μεσαιωνικές παραδόσεις της βιβλιοδεσίας με χρήση πολύτιμων λίθων, ο George Sutcliffe και ο Francis Sangorski ήταν γνωστοί στις αρχές της δεκαετίας του 1900 για τα πολυτελή και υπερσύγχρονα σχέδιά τους. Ο Henry Sotheran, ιδιοκτήτης ενός βιβλιοπωλείου, απευθύνθηκε σε αυτούς για να του φτιάξουν ένα βιβλίο σαν κανένα άλλο.

Το κόστος για τη δημιουργία του δεν ενδιέφερε το Sotheran και έτσι οι δημιουργοί έβαλαν τη φαντασία τους να δουλέψει και όλη τους τη μαεστρία.

Το βιβλίο ολοκληρώθηκε το 1911, μετά από δύο χρόνια εντατικής εργασίας. Η έκδοση αποτελείτο από χαλαρές Βικτωριανές αποδόσεις του Edward FitzGerald για τα ποιήματα του Omar Khayyám, εικονογραφήθηκε από τον Elihu Vedder και έγινε γνωστή ως ''The Great Omar'', καθώς και ''The Book Wonderful'' λόγω της απόλυτης λαμπρότητάς της. Διέθετε ένα επιχρυσωμένο κάλυμμα με τρία παγόνια, οι ουρές των οποίων ήταν διακοσμημένες με πολύτιμες πέτρες και ήταν περιτριγυρισμένες από περίτεχνα μοτίβα από λουλούδια, διαδεδομένα στα μεσαιωνικά περσικά χειρόγραφα. Στο οπισθόφυλλο, ένα ελληνικό μπουζούκι κοσμούσε το βιβλίο.

Πάνω από 1000 πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του. Ρουμπίνια, τιρκουάζ, σμαράγδια, καθώς και περίπου 5000 κομμάτια από δέρμα, ασήμι, ελεφαντόδοντο και έβενο. Για τη σελιδοποίηση χρειάστηκαν 600 φύλλα χρυσού 22 καρατίων.

Ο Μεγάλος Ομάρ

Παρόλο που προοριζόταν να μεταφερθεί στη Νέα Υόρκη από το Sotheran, ο βιβλιοπώλης αρνήθηκε να πληρώσει το τεράστιο τέλος που του επιβλήθηκε στα αμερικανικά τελωνεία. Επεστράφη στην Αγγλία, όπου αγοράστηκε από τον Gabriel Wells σε δημοπρασία του οίκου Sotheby's για 450 λίρες, λιγότερο από το ήμισυ της αποθεματικής του αξίας των 1.000 λιρών. Ο Wells, όπως και ο Sotheran πριν από αυτόν, σκόπευε να μεταφέρει το αριστούργημα στην Αμερική. Όμως η επιλογή του Τιτανικού ως το πλοίο που θα μετέφερε το βιβλίο θα ήταν μοιραία.

Η ιστορία, ωστόσο, δεν θα τελείωνε με το ναυάγιο του Τιτανικού, ή με τον παράξενο θάνατο του Sangorski από πνιγμό λίγες εβδομάδες μετά. Ο ανιψιός του Sutcliffe, Stanley Bray, ήταν αποφασισμένος να αναβιώσει τη μνήμη του «Μεγάλου Ομάρ».

Χρησιμοποιώντας τα αρχικά σχέδια του Sangorski, κατάφερε μετά από έξι χρόνια εξαντλητικής δουλειάς να αναπαράγει το βιβλίο, το οποίο τοποθετήθηκε σε τραπεζική θυρίδα.

Ο Bray προσπάθησε άλλη μια φορά να παράξει ένα αντίγραφο του «κύκνειου άσματος» του θείου του, αυτή τη φορά όμως θα του έπαιρνε 40 χρόνια να το ολοκληρώσει. Όταν το νέο αντίγραφο πήρε την τελική του μορφή, το αποτέλεσμα ήταν τόσο καλό, που το δάνεισε στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, όπου μάλιστα κληροδότησε όλη του την περιουσία μετά θάνατον.

FitzOmar

Ποιο ήταν όμως το Ρουμπαγιάτ του Omar Khayyám και ποιο ήταν αυτό το αινιγματικό πρόσωπο από το οποίο γοητεύτηκε ο Sotheran; Πολυμαθής άνθρωπος του 11ου αιώνα από το ανατολικό Ιράν, ο Khayyám ήταν ξακουστός στη διάρκεια της ζωής του για την πρωτοποριακή εργασία του στην αστρονομία και τα μαθηματικά. Ο Khayyám ήταν επίσης ποιητής. Η ποίησή του όμως δεν έμοιαζε με εκείνη κανενός άλλου ποιητή περσικής καταγωγής και θεωρείται εδώ και αιώνες μοναδικός της κλασικής περσικής λογοτεχνίας.

Λόγω της περιπετειώδους φύσης του, ο Khayyám αμφισβήτησε τα πράγματα που τότε κρίνονταν ως δεδομένη: την πίστη, τη μεταθανάτια ζωή, και το νόημα της ίδιας της ζωής. Είχε λίγη εμπιστοσύνη στις υποσχέσεις της θρησκείας του, και με την ομιλία του για τον «Παράδεισο και την Κόλαση» εξέφρασε αμφιβολίες σχετικά με την ύπαρξη του Θεού. Υπήρχε μόνο ένα πράγμα για το οποίο ο Khayyám ήταν σίγουρος και που αγάπησε πραγματικά: αυτή η ζωή.

Είχε καταλάβει καλά - ίσως λόγω των ταραγμένων περιόδων κατά τις οποίες έζησε (το Ιράν τότε κάτω από την τουρκική κατοχή, και σύντομα θα ζούσε την εισβολή των Αράβων και των Μογγόλων) - το νόημα της ζωής και το αναπόφευκτο του θανάτου. Οποιαδήποτε συζήτηση για τη μετά θάνατον ζωή ή θρησκεία ήταν για εκείνον περιττή.

Ο Βικτοριανός ποιητής Edward FitzGerald λάτρεψε το ιρανικό πνεύμα του Khayyám. Όταν έστρεψε την προσοχή του σε αυτόν, είχε ήδη μεταφράσει από την περσική γλώσσα. Όμως οι μεταφράσεις στο έργο του Khayyám έμελλε να ήταν το magnum opus του.

Οι μεταφράσεις του FitzGerald ήταν ελεύθερες, απέδιδαν όμως πιστά το πνεύμα του πρωτότυπου, γι' αυτό και πολλοί αναφέρονταν στον μεταφραστή χρησιμοποιώντας το όνομα ''FitzOmar'', που προερχόταν από το συνδυασμό του επιθέτου του και του «Μεγάλου Ομάρ».

Ενώ όταν κυκλοφόρησε το έργο δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές, το μικρό σε όγκο, αλλά βαθύ σε νόημα βιβλίο σύντομα θα απολάμβανε μια δημοτικότητα που ο FitzGerald δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ένα λογοτεχνικό κλαμπ της υψηλής κοινωνίας στο Λονδίνο, πήρε το όνομά του από το Khayyám. Το Ρουμπαγιάτ υπήρξε επίσης πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες όπως ο William Morris.

Άφθονες άλλες εκδόσεις-έργα τέχνης παρήχθησαν επίσης, από καλλιτέχνες όπως ο Edmund Dulac και ο Edmund Joseph Sullivan. Μια απεικόνιση του τελευταίου μάλιστα, θα κοσμούσε στο μέλλον το εξώφυλλο του ομώνυμου άλμπουμ του 1971 των Grateful Dead. Η Agatha Christie το 1942 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα ''The Moving Fingerhad'', χρησιμοποιώντας σαν όνομα τον τίτλο ενός ποιήματος από το έργο, ενώ ο Martin Luther King χρησιμοποίησε χωρία από αυτό, σε αντιπολεμική του ομιλία το 1967. Τη δεκαετία του 1950, το Ρουμπαγιάτ ήταν πλέον τόσο διάσημο, που πάνω από το μισό βιβλίο υπήρχε μέσα στα συλλογικά βιβλία ''Bartlett’s Quotations'' και ''The Oxford Book of Quotations''.

Το Ρουμπαγιάτ σήμερα

Η ποίηση του Khayyám έχει αδιαμφισβήτητα αντέξει στο χρόνο. Στην πατρίδα του, το Ιράν, το Ρουμπαγιάτ υπάρχει σε κάθε σπίτι. Η απόδοση του FitzGerald, παρά τις ελευθερίες που πήρε ως προς αυτή, είναι η πιο γνωστή στην Αγγλική γλώσσα μέχρι και σήμερα και θεωρείται κλασική. Το έργο έχει μεταφραστεί επίσης σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

 Διαβάστε σχετικά: «Ρουμπαγιάτ» του Ομάρ Καγιάμ
Η απάντηση στο γιατί είναι τόσο δημοφιλές το συγκεκριμένο έργο, εύκολα εντοπίζεται στη διαχρονικότητά του και στις «οικουμενικές» αλήθειες του, που δεν εξαρτώνται από πολιτισμό, θρησκεία και θρήσκευμα.