Ο εξελληνισμός των χαϊκού

tvxs.gr

Τα χαϊκού, όπως είδαμε και στο παρελθόν, αποτελούν ένα ποιητικό είδος που κερδίζει όλο και περισσότερους οπαδούς. Η εύπλαστη φόρμα με τη χαρακτηριστική συλλαβική αυστηρότητα λειτουργεί ως πρόκληση ακριβώς λόγω της αποφθεγματικής φύσης της.

Ωστόσο, παρά την ενόχληση των οπαδών της μεσαιωνικής φόρμας, τούτη εξελίσσεται· αποκτά πλέον ρίζες στις σύγχρονες ποιητικές ανάγκες• εγκαταλείπεται η παραδοσιακή φυσιολατρία και η αποτύπωση της στιγμής και πλέον αντανακλά κάθε είδους σύγχρονη ποιητική αναζήτηση. Μάλιστα για να γίνει πιο εμφανής η εξέλιξη του είδους, οι δημιουργοί που πειραματίζονται με την ιαπωνική φόρμα, προσθέτουν δικά τους στοιχεία, όπως είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Χάρη Μελιτά που προσέθεσε τίτλο στα χαϊκού με ισχυρές δόσεις ειρωνείας[1] ή της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου[2] που πρόσθεσε "υστερόγραφο", στην ουσία έναν στίχο ακόμη ως επιμύθιο, ενώ από άλλη διαδρομή ο Μάνος Μαυρομουστακάκης προωθεί την εξέλιξη του ποιητικού είδους εισάγοντας μία αιγαιακή/ελληνική δυσιολατρική οπτική[3].


Τους δικούς του λίθους στην εξέλιξη και τον εξελληνισμό του ιαπωνικού στιχουργήματος προσθέτει και ο Απόστολος Παλιεράκης[4] με τη συλλογή «βραχύσωμες πτήσεις παρεκκλίνουσες» (Μανδραγόρας, 2017).

Ο δημιουργός υιοθετεί την προσθήκη του τίτλου που εισήγαγε ο Χάρης Μελιτάς. Μα ο τίτλος διατηρεί έναν ρόλο λειτουργικό ως κλειδί της αλληγορικής του οπτικής, προσδίδοντας μία διττότητα στις ολιγόστιχες συνθέσεις και βαθαίνοντας ακόμη περισσότερο το συναίσθημα που εκχέουν ως άνωση και το μήνυμα/περιεχόμενο.

Η κυριότερη καινοτομία όμως του Παλιεράκη είναι η εισαγωγή του μεταφορικού λόγου στα χαϊκού. Έτσι, υιοθετείται ένας λόγος μετωνυμικός και συμπυκνωμένος στις συλλαβικές απαιτήσεις της φόρμας πάνω στις κοινωνικές και υπαρξιακές αναζητήσεις του δημιουργού. Με τη δυναμική της αποφθεγματικότητας και συνάμα της εικόνας, που αναδύεται τόσο αυθόρμητα μέσα από τα τρίστιχα, ο Παλιεράκης εκθέτει υπαρξιακές αγωνίες και κοινωνικές αναζητήσεις, άλλοτε με αμεσότητα και άλλες φορές με μία συμβολική διάσταση πίσω από την πρώτη "ανάγνωση".

Συχνά δε ο ποιητής αναζητά συνδέσεις του φυσιολατρικού στοιχείου με το υπαρξιακό μέσα από την ισχύ του αλληγορικού λόγου. Έτσι φαντάζει ως μία προσπάθεια διατήρησης του ιαπωνικού ολιγόλεκτου λυρισμού μέσα στη σύγχρονη ποιητική έκφραση. Και τούτο δηλώνεται με μία συνήθως μόνο λέξη που συνδέεται με τη φύση ή τις εποχές -χωρίς όμως να λειτουργεί ως kingo.

Και μέσα σε τούτη τη μετωνυμική χρήση της βραχυλογίας, ο Παλιεράκης πλάθει σύντομες ανεξάρτητες εικόνες που εμφανίζονται με φυσικότητα στη στιχουργία του αγκαλιάζοντας το μεταφορικό περιεχόμενο. Ο ακροατής/αναγνώστης είναι συμμέτοχος στη διαμόρφωση της ποιητικής σκηνής ως ενεργητικό υποκείμενο κατά τη "θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης", αποδεικνύοντας από μία άλλη θέση την εξελικτική πορεία του ποιητικού είδους.

Είναι πράγματι πολύ ενδιαφέρον να καταγράψουμε το πώς εξελίσσεται ένα ποιητικό είδος και πώς εντάσσεται στις ποιητικές ανάγκες που καλείται να ικανοποιήσει. Γιατί δεν νικάει λογοτεχνία -και ειδικότερα η ποίηση με τη φροντίδα στη γλώσσα που απαιτεί- ακολουθεί τις συλλογικές διεργασίες μέσα από την οπτική του δημιουργού ως κοινωνικού όντος.

-----------------------------------------------------

[1] βλ. Δήμος Χλωπτσιούδης, Σαρκασμός και πειραματισμοί σε ένα "κόκκινο ποτάμι" με χαϊκού, τοβιβλίο, 3/11/2015 (κριτική στην ποιητική συλλογή του Χάρη Μελιτά «ποτάμι κόκκινο»  Μανδραγόρας, 2013) και Δήμος Χλωπτσιούδης, χαϊκού σαν “ελαφρόπετρες” από τον Χάρη Μελιτά, τοβιβλίο, 12/05/2016 (κριτική στην ποιητική συλλογή «ελαφρόπετρα», Μανδραγόρας, 2016.
[2] βλ. Δήμος Χλωπτσιούδης, Χαϊκού με "γάλα σε σκόνη", τοβιβλίο 10/11/2015 (κριτική στην ποιητική συλλογή της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου «γάλα σε σκόνη», Μανδραγόρας 2015) και Δήμος Χλωπτσιούδης, 44 χαϊκού με επιμύθιο από την Τζένη Φουντέα-Σκλαβούνου, τοβιβλίο 10/11/2015 (κριτική στην ποιητική συλλογή τη «στο βάθος ύπνος, 44 χαϊκού με Υστερόγραφο», Μανδραγόρας, 2017).
[3] βλ. Δήμος Χλωπτσιούδης, Ο εξελληνισμός των χαϊκού του Μάνου Μαυρομουστακάκη, τοβιβλίο 23/06/2016 (κριτική στην ποιητική συλλογή του Μάνου Μαυρομουστακάκη, «190+1 χαϊκού», Γαβριηλίδης, 2016).
[4] Για τον Απόστολο Παλιεράκη όρα Δήμος Χλωπτσιούδης, Η πεζογραφική ρευστότητα του Παλιεράκη, τοβιβλίο, 19/05/2016 (κριτική στην ανθολογία πεζών κειμένων «Υδάτινος ταξιδιώτης», Μανδραγόρας, 2013) και Δήμος Χλωπτσιούδης, Ο διαχρονικός κοινωνιοϋπαρξιακός λυρισμός του Παλιεράκη, τοβιβλίο, 6/09/2016 (κριτική στην «μεταποίηση σε στιγμές διαρκείας», Μανδραγόρας, 2011).