Κυριακή 31 Αυγούστου 2025
Ακρίδα
Ξύπνησα και τ' όνειρο
είχε ήδη πετάξει μακριά
Άφησα να γεμίσει το δωμάτιο
ο δροσερός πρωινός αέρας
Μια ακρίδα στο μπαλκόνι μου
τρώει μ' ευχαρίστηση
τα φύλλα του βασιλικού.
Χαμογελάω στο έντομο
βρίζω σιωπηλά τους γείτονες
και πάω να φτιάξω έναν καφέ.
Ούτε και σήμερα θα τον πετύχω...
Παρασκευή 29 Αυγούστου 2025
Παραλήρημα
Τον ήλιο καθώς έδυε
ρώτησα "πάλι πέφτεις;"
Την πολιτεία κυβερνά
ο πιο μεγάλος κλέφτης
--
Το χταπόδι τα πλοκάμια του
στο θήραμα τυλίγει
σε χώρα γεμάτη ανόητους
καλοπερνούν οι λίγοι
--
Ένα βατράχι πήδηξε
και κάθισε κοντά μου
αν δε σας φτάνουν τα πολλά
πάρτε και τα δικά μου
--
Τα λουλούδια μου που άνθισαν
τα τρώει μια ακρίδα
σε εμπιστεύομαι τυφλά
κι ας έχεις στη πλάτη γίδα!
Πέμπτη 28 Αυγούστου 2025
Ζαριά
Έριξα τα ζάρια
και είδα την τύχη μου
να κυλιέται χάμω,
να ξεκαρδίζεται.
Σήκωσα ξανά
τους δυο μικρούς κύβους
και σημάδεψα καλά
Ο ένας βρήκε το δεξί της μάτι
κι ο άλλος το αριστερό
Τώρα μπορεί να λέει πράγματι
πως -σαν τη δικαιοσύνη -
είναι κι αυτή τυφλή...
Τετάρτη 27 Αυγούστου 2025
Δουλειά σου, δουλειά μου
Κοντοστάθηκε ο άγγελος του θανάτου
στο λόφο πάνω από τη πόλη σιωπηλός
κοιτάζοντας βλοσυρά τα σπίτια...
Πέρασα τυχαία από εκεί και τον αντάμωσα.
"Γιατί τέτοια μούτρα" ρώτησα
"Ξέρεις πόσα σπίτια θα κάνω απόψε
να κλάψουν και να θρηνήσουν;"
απάντησε θλιμμένος.
"Δουλειά σου νόμιζα πως είναι " ειρωνεύτηκα
Με κοίταξε οργισμένος, τα μάτια του
φλογισμένα από τον θυμό,
κάρβουνα που καίνε σε λίμνη σκοτεινή
"Κι αν έρθω στο δικό σου σπίτι απόψε
εσένα να θερίσω,
θαρρείς πως θα ξεφύγεις;"
"Δουλειά μου δε νομίζεις πως είναι;"
απάντησα κι έφυγα σφυρίζοντας
χαρούμενος, έναν πένθιμο σκοπό...
Δευτέρα 25 Αυγούστου 2025
Φωτιά στον καθρέφτη
Κι εκείνες οι φωτιές
που βλέπαμε να χορεύουν
κρυμμένες αλήθειες
ανάμεσα σε καθρέφτες
--
Τόλμησε άραγε κανείς
το τζάμι να θρυμματίσει
ελεύθερες τις φλόγες
ν' αφήσει να πετάξουν;
--
Να άντεξε εκείνος
το τίμημα να πληρώσει ;
Γιατί είναι ακριβή πολύ
η φωτιά του ουρανού
Κυριακή 24 Αυγούστου 2025
Συννεφιά
Ένα σύννεφο τρέχει
στους δρόμους του ουρανού
Κάποιοι λένε πως η ζέστη
το σπρώχνει στον προορισμό του
κι άλλοι πως ο άνεμος
φυσά και το παρασέρνει
Μονάχα ένας βάρδος που ξέμεινε
από της μαγείας της εποχές
τραγουδά τις αναμνήσεις και τους θρύλους
που φεύγουν με το σύννεφο μαζί.
Μόλις το τραγούδι του τελειώνει
παίρνω της κιθάρας του τις χορδές
μη και αποφασίσει θηλιά να τις κάνει
και μ' αυτές να δώσει τέλος στη ζωή του.
Σάββατο 23 Αυγούστου 2025
Πεντάλεπτο
ΜΕ ΛΕΝΕ ΠΕΝΤΑΛΕΠΤΟ, γεννιέμαι και πεθαίνω κάθε πέντε λεπτά. Υπήρξα τα πέντε λεπτά πολλών ανθρώπων. Καλώς ή κακώς, όλοι έχουν τα δικά τους, δόξας ή ντροπής. Εμένα αυτό μού έτυχε να είμαι, όχι εκείνη η ώρα, η ολόκληρη, που κάνει τού κεφαλιού της και είναι διαστροφική. Εγώ είμαι εφήμερο, κάποιες φορές όχι πολύ ακριβές, μέχρι εκεί. Και θα είμαι έτσι, είτε το θέλω είτε όχι, μέχρι να μου ορίσουν τα τελευταία πέντε λεπτά μου. Κανείς δεν μου ζήτησε να είμαι αιώνιο.
Cecilia Eudave, Μικρο-Καταρρεύσεις, εκδ Οκτάνα
Παρασκευή 22 Αυγούστου 2025
Όραμα
Ο ουρανός ψιθύρισε εκείνη τη νυχτιά
με έναν ψίθυρο εκκωφαντικό
που ελάχιστοι είναι ικανοί
να ακούσουν και να κατανοήσουν
---
Και η γη απάντησε με έναν στεναγμό
τόσο δυνατό που λίγοι ένιωσαν
και ας έφτασε ως τον ουρανό
ταράζοντας την γαλήνη του
---
Εγώ, μόνο εγώ απ'όλους τους τρελούς
που άκουγαν τη γη και τον ουρανό
άκουσα της κόλασης τον θρήνο τον σιωπηλό
και έκλαψα μαζί με τους αγγέλους που
έχασαν κάποτε την ουράνια ομορφιά τους
Οι μεταμορφωτικές οράσεις του Ουίλλιαμ Μπλέηκ
Εικονογράφηση στη Θεία Κωμωδία του Δάντη, Κόλαση, από τον Ουίλλιαμ Μπλέηκ.
https://www.opendemocracy.net/en/transformation/transformative-visions-of-william-blake/
Η «ποιητική ιδιοφυΐα» που υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο δημιουργεί ένα εφαλτήριο για αυτοεξέταση και κοινωνικό αγώνα.
Κρίστοφερ Ρόουλαντ
Ο Ουίλλιαμ Μπλέηκ (1757–1827) έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Λονδίνο, με μια σύντομη παραμονή στις ακτές του Σάσσεξ, κατά τη διάρκεια της οποίας κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία εξαιτίας όσων είπε σε έναν στρατιώτη και οδηγήθηκε σε δίκη. Η ζωή του διέτρεξε τα ταραγμένα χρόνια της ανεξαρτησίας των αμερικανικών αποικιών και της Γαλλικής Επανάστασης, γεγονότα που σημάδεψαν την προφητική του κατανόηση της ιστορίας.
Οι δύο «προφητείες» του, America και Europe, δεν ήταν «προφητικές» με την έννοια ότι ο Μπλέηκ επεδίωκε να προβλέψει τι συνέβαινε· γράφτηκαν στην πραγματικότητα κατόπιν των γεγονότων. Στόχος του ήταν να διερευνήσει τα βάθη των ιστορικών και κοινωνικών δυνάμεων που τα προκάλεσαν. Ήταν μέρος μιας παράδοσης ριζοσπαστικής μη-συμμόρφωσης στη θρησκεία της Αγγλίας, με διαφορετικούς τρόπους ανάγνωσης της Βίβλου.
Με πολλούς τρόπους ο Μπλέηκ είναι μια προφανής περίπτωση ενός ανθρώπου του οποίου το έργο συνέδεσε «το προσωπικό με το πολιτικό», αλλά η δική του συμβολή στην δικαιοσύνη και την ισότητα στον κόσμο δεν ήταν τόσο η πολιτική δράση ή μια πρακτική που στόχευε άμεσα στη μεταμόρφωση της κοινωνίας, όσο ο πνευματικός μόχθος της αλλαγής καρδιών και συνειδήσεων. Ο Descriptive Catalogue του 1809 δείχνει πως ήθελε να διεκδικήσει ρόλο ως δημόσιος καλλιτέχνης. Όμως η έκθεση του έργου του αντιμετωπίστηκε με περιφρόνηση από τον μοναδικό κριτικό που έγραψε (τον Ρόμπερτ Χαντ), ο οποίος την απέπεμψε ως «συρραφή ανοησιών... τα άγρια ξεσπάσματα ενός διαταραγμένου εγκεφάλου», χαρακτηρίζοντας τον Μπλέηκ «έναν δυστυχισμένο τρελό».
Αυτή η πρωτοβουλία του Μπλέηκ δείχνει όχι μόνο το αίσθημα κλήσης που είχε, αλλά και τις δυσκολίες που συνόδευσαν την αποδοχή του έργου του. Τα «φωτισμένα βιβλία» του είναι εξίσου απαιτητικά για τον σημερινό αναγνώστη ή θεατή όσο ήταν και όταν πρωτοδημοσιεύτηκαν, και πολλοί θα συνεχίσουν να αντιδρούν όπως ο Χαντ. Αυτή η πολυπλοκότητα απλώς υπογραμμίζει τη δυσκολία των ερμηνευτικών αποστολών που ανέλαβε ο Μπλέηκ, καθώς διερευνούσε τις σχέσεις με το παρελθόν και τα αδιέξοδα που τόσο εύκολα εμφανίζονται στην πορεία της προσωπικής και πολιτικής μεταμόρφωσης.
Σε όλο του το έργο έμεινε πιστός στο εξής καθήκον, όπως το διατύπωσε στο The Marriage of Heaven and Hell: «Αν οι θύρες της αντίληψης καθαρίζονταν, τα πάντα θα φανερώνονταν στον άνθρωπο όπως είναι: άπειρα». Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι όλο το έργο του Μπλέηκ σχεδιάστηκε για να διευκολύνει τη διαδικασία της αλλαγής, τόσο στον άνθρωπο όσο και στην κοινωνία. Η μεταμόρφωση είναι το κλειδί σε ό,τι ανέλαβε.
Αυτό παίρνει πολλές μορφές. Στα πρώιμα έργα του ο Μπλέηκ επεδίωξε να δώσει προτεραιότητα στη «Ποιητική Ιδιοφυΐα, το Πνεύμα της Προφητείας», ώστε να μην εγκλωβιστούν οι άνθρωποι να επαναλαμβάνουν «την ίδια βαρετή στροφή ξανά και ξανά». Αμφισβήτησε τους διάχυτους τρόπους σκέψης στην κουλτούρα και την κοινωνία που χωρίζουν και καταδικάζουν. Για τον Μπλέηκ, «Χωρίς Αντίθετα δεν υπάρχει πρόοδος». Κάθε τακτοποιημένος διαχωρισμός σε ιερό και κοσμικό, για παράδειγμα, τίθεται υπό ερώτηση, όπως και η διαρκής τάση να απορρίπτεται η διαφορά αντί να γίνεται αποδεκτή.
«Δεν προσποιούμαι την αγιότητα! κι όμως προσποιούμαι πως αγαπώ», έγραψε στην Ιερουσαλήμ. Δεν είναι λοιπόν παράξενο ότι ήρθε να δει τη συγχώρεση των αμαρτιών ως θεμελιώδη για μια ζωή όπου η διαφορά και «ο Άλλος» γίνονται πηγές δημιουργικότητας κι όχι αφορμές απόρριψης, αποξένωσης ή καταπίεσης. Στα όψιμα έργα του, τα σύνθετα αποτελέσματα των «δύο αντίθετων καταστάσεων της ανθρώπινης ψυχής» αναπτύσσονται στην αναζήτηση προσωπικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης.
Αυτή η αναζήτηση κορυφώνεται στην Ιερουσαλήμ. Ο Μπλέηκ πίστευε ότι δεν έγραφε «Ποίηση Δεμένη» σε αυτό το αριστούργημα. Αντίθετα, πρόσφερε λόγια και εικόνες που απευθύνονταν στη συλλογική νάρκη του έθνους, εγκαινιάζοντας έτσι μια αναγκαία και μακροχρόνια διαδικασία αφύπνισης, με όλα της τα ψευδοξεκινήματα και τις δυσκολίες της· μια επίπονη πορεία προς την εκπλήρωση της ελπίδας ότι «Ουρανός, Γη και Κόλαση, στο εξής θα ζουν σε αρμονία».
Αν στην Ιερουσαλήμ η ισορροπία γέρνει περισσότερο προς το κείμενο παρά προς τις εικόνες, οι μεταγενέστερες Εικονογραφήσεις στο Βιβλίο του Ιώβ δίνουν προτεραιότητα στις εικόνες αντί για το κείμενο. Ο Μπλέηκ διαβάζει αυτό το βιβλικό έργο με όρους μεταμόρφωσης ενός ανθρώπου που είναι παγιδευμένος στις συνήθειες της παραδεδομένης σοφίας, μέσω των αναστατωτικών εμπειριών της ζωής και του οράματος. Αυτές οι εμπειρίες επιτρέπουν στους ανθρώπους να δουν το θείο μέσα τους, και να δείξουν τη λύτρωσή τους μέσα από την πρακτική της αγάπης για τους εχθρούς τους.
Για τον Μπλέηκ, αυτό σήμαινε την «αναίρεση του Εγώ»—με την οποία δεν εννοούσε άρνηση του εαυτού, αλλά αναγνώριση ότι η αληθινή ανθρώπινη άνθηση είναι δυνατή όταν συνειδητοποιούμε πως «κάθε καλοσύνη προς τον άλλον είναι ένας μικρός θάνατος μέσα στην Θεία Εικόνα, ούτε μπορεί ο άνθρωπος να υπάρξει παρά μόνο μέσω της Αδελφότητας». Σήμαινε επίσης να αφήσουμε «την Ποιητική Ιδιοφυΐα, το Πνεύμα της Προφητείας», να εργαστεί ελεύθερα, και όχι να το επιστρατεύσουμε για να προωθήσουμε ένα εγωκεντρικό ταξίδι. Η προώθηση ενός σκοπού, όσο άξιου, μπορεί να καταλήξει στην προδοσία του όταν το εγώ προσκολλάται σε αυτόν και μετατρέπεται στο αντίθετο της πτωχείας του πνεύματος, τροφοδοτημένο από αυταρέσκεια και αυτοπροβολή.
Ο Μπλέηκ τόνισε τη σημασία της δημιουργικής συμμετοχής του αναγνώστη ή θεατή—δηλαδή του καθενός, όχι μόνο της ακαδημαϊκής ελίτ. Όλοι μπορούσαν να αφήσουν την «Ποιητική Ιδιοφυΐα» μέσα τους να τους παρακινήσει σε δημιουργική εμπλοκή με τη ζωή, μέσα από ανθρώπινες σχέσεις αλλά και αυτογνωσία. Οι προσπάθειές του να επισπεύσει την ανθρώπινη μεταμόρφωση με αυτόν τον τρόπο προαναγγέλλουν πολλά σύγχρονα κινήματα, όπως η θεολογία της απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική.
Αυτό το κίνημα υπήρξε κεντρικό μέρος της αντίστασης στις στρατιωτικές δικτατορίες στη Λατινική Αμερική της δεκαετίας του 1960 και του 1970, ιδίως στη Βραζιλία. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία ενός ευρύτατου ποιμαντικού προγράμματος στήριξης και συνοδείας όσων ζούσαν στις φαβέλες στα όρια μεγάλων μητροπόλεων όπως το Σάο Πάολο. Αφετηρία της θεολογίας της απελευθέρωσης ήταν η κεντρικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας: η πραγματικότητα της ζωής ήταν το κλειδί για την ερμηνεία της Βίβλου και της εκκλησιαστικής παράδοσης. Εκπαιδευτικό υλικό για το λαό ενσωμάτωνε τη σημασία τόσο των εικόνων όσο και των κειμένων, και αποτέλεσε σημαντικά στοιχεία των ποιμαντικών προγραμμάτων σε πολλές βραζιλιάνικες επισκοπές.
Η θεολογία της απελευθέρωσης εμπνεύστηκε εν μέρει από το έργο του διακεκριμένου παιδαγωγού Πάουλο Φρέιρε (1921–1997), ο οποίος τόνισε τη σύνδεση μάθησης και δράσης, εμπειρίας και στοχασμού. Άσκησε κριτική σε μια αντίληψη παιδείας όπου οι μαθητές γίνονται απλώς συσσωρευτές πληροφοριών ή αποθήκες γνώσης. Οι απλοί άνθρωποι ενθαρρύνονταν να αφήσουν την εμπειρία τους να διαμορφώσει την ανάγνωσή τους της Βίβλου και να αντλήσουν από τις ιδέες και τις εμπειρίες τους.
Όπως το έθεσε ο Κάρλος Μέστερς (θεολόγος με έδρα τη Βραζιλία), «η έμφαση δεν δίνεται στο ίδιο το κείμενο αλλά μάλλον στη σημασία που έχει το κείμενο για τους ανθρώπους που το διαβάζουν... Η ζωή έχει την πρώτη θέση! ... οι απλοί άνθρωποι μας δείχνουν τη τεράστια σημασία της Βίβλου· και ταυτόχρονα τη σχετική της αξία—σχετική ως προς τη ζωή».
Με παρόμοιο τρόπο, η έγνοια του Μπλέηκ σε όλο του το έργο ήταν η αλληλεπίδραση όλων των όψεων της ανθρώπινης εμπειρίας, η διερεύνηση των δεσμών τους και η ανάδειξη ότι η εργασία με τη μία όψη προϋποθέτει την εργασία με όλες τις άλλες. Για τον σκοπό αυτόν αντλούσε από πολλούς πόρους, συμπεριλαμβανομένης της Βίβλου, αν και ήταν απολύτως ενήμερος τόσο για τις αδυναμίες της όσο και για τις δυνάμεις της.
Με λόγια που προλογίζουν ό,τι κατέληξε να γίνει ανεπίσημος εθνικός ύμνος της Αγγλίας, το λεγόμενο Jerusalem (στην πραγματικότητα το Πρόλογο του Milton: A Poem), ο Μπλέηκ υποστήριζε την «κατάλληλη θέση» του «Υψηλού της Βίβλου», όπου η «Έμπνευση» αποκτά προτεραιότητα έναντι της «Μνήμης». Στόχος του ήταν να αποκαταστήσει την ισορροπία δυνάμεων, είτε στην κοινωνία είτε στην προσωπική ζωή.
Η δικαιοσύνη και η αγάπη, το προσωπικό και το πολιτικό, πρέπει να βρίσκονται σε μια διαλεκτική σχέση αν πρόκειται να εξασφαλίσουν τη μεταμόρφωση αντί για στασιμότητα ή καταπίεση
Τρίτη 19 Αυγούστου 2025
Σκουριά
Γυρνούν οι δείκτες
του ρολογιού
αέναα, αναπόφευκτα
Έτσι λένε οι σοφοί...
Πώς τότε στο δικό μου χρόνο
εμφανίστηκε σκουριά;
Ο Μαχαραγιάς της Τριπούρα που είδε από πολύ νωρίς το μεγαλείο του Ταγκόρ
https://theprint.in/pageturner/excerpt/young-rabindranath-tagore-great-poet-tripura-king/2698396/
Η σχέση του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ με τέσσερις γενιές των Μαχαραγιάδων της Τριπούρα ξεκίνησε το 1882. Ο Μαχαραγιάς Μπιρ Τσάντρα, βυθισμένος στη θλίψη για τον θάνατο της αγαπημένης του συζύγου, Μαχαράνι Μπανούματι, βρήκε παρηγοριά στο ποίημα Bhagna Hriday («Σπασμένη Καρδιά»), που ο Ταγκόρ είχε γράψει στα εφηβικά του χρόνια. Συγκλονισμένος από τον σπαραγμό της ποίησης, έστειλε τον υπουργό του, Ράντχα Ραμάν Γκος, μέχρι το Τζοράσανκο της Καλκούτας, για να απονείμει στον νεαρό ποιητή τον τίτλο του «Μεγάλου Ποιητή».
Ο Ταγκόρ αργότερα αναγνώρισε ότι εκείνη την εποχή, όταν ακόμη πάλευε να σταθεί ως άγνωστος ποιητής, ήταν ο Μπιρ Τσάντρα ο πρώτος που τον αναγνώρισε και τον τίμησε δημόσια. «Για πρώτη φορά έλαβα εγκώμιο από την πατρίδα μου», είπε. Και προσέθεσε για τον Μαχαραγιά: «Στην ανωριμότητά μου εκείνος διέκρινε το μέλλον· γι’ αυτό με τίμησε ως “Μεγάλο Ποιητή”. Η δόξα που τώρα απολαμβάνω ήταν εκείνος ο πρώτος που την προείδε. Όπως ο άνθρωπος που στέκεται σε κορυφή βλέπει πέρα απ’ ό,τι βλέπουν οι άλλοι, έτσι κι εκείνος διέκρινε το στοιχείο που θα με ξεχώριζε.»
Ονόμασε μάλιστα αυτή τη σχέση ιστορική: «Σπάνια απαντάται στην ιστορία της λογοτεχνίας μια τόσο αυθόρμητη και ανοιχτή φιλία ανάμεσα σε έναν βασιλιά και έναν νεαρό ποιητή, του οποίου το μέλλον ήταν τόσο αβέβαιο.»
Μετά τον θάνατο του Μπιρ Τσάντρα, κατά τη δωδεκαετή βασιλεία του Ράντχα Κισόρ, ο Ταγκόρ στάθηκε αληθινός φίλος, αναλαμβάνοντας σχεδόν χρέη συμβούλου και καθοδηγητή σε κάθε ζήτημα: κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό. Συμβούλευε τον Μαχαραγιά απέναντι σε αυλικές μηχανορραφίες, βοήθησε στους διορισμούς υπουργών, ακόμη και στις οικογενειακές διαμάχες. Στην Τριπούρα αναδείχθηκε όλο το πολύπλευρο ταλέντο του Ταγκόρ· εκεί τον θεωρούσαν σχεδόν απόλυτη αυθεντία στην πολιτεία. Από αυτή τη συνεργασία άνθησαν η βεγγαλική λογοτεχνία, η κουλτούρα και η επιστήμη, με τον Ράντχα Κισόρ να προσφέρει πλουσιοπάροχη στήριξη.
Η γενναιοδωρία του ήταν τέτοια που χωρίς αυτήν η ινδική επιστήμη θα είχε άλλη ιστορία. Αν δεν είχε χρηματοδοτήσει το ταξίδι του Τζαγκντίς Τσάντρα Μπος στην Αγγλία, πολλά ίσως να είχαν χαθεί. Παρά το ότι το βασιλικό ταμείο εξαντλούνταν και χρειάστηκε ακόμη και να δανειστεί τεράστια ποσά, ο Ράντχα Κισόρ δεν αρνήθηκε ποτέ να στηρίξει τα οράματα του Ταγκόρ.
Έτσι, το 1901, όταν ο ποιητής ίδρυσε το Μπραχματσάρυα Άσραμ και το σχολείο του στο Σαντινικετάν, βρήκε στον Μαχαραγιά τον προστάτη του. Οι τακτικές και έκτακτες συνεισφορές του κράτησαν ζωντανό το εγχείρημα για δεκαετίες· μάλιστα, οι επόμενοι Μαχαραγιάδες συνέχισαν την υπόσχεση, στέλνοντας μάλιστα και φοιτητές της Τριπούρα με υποτροφία ώστε να μη βαραίνουν το ίδρυμα. Χωρίς τη στήριξη της Τριπούρα, το Σαντινικετάν θα είχε σβήσει πριν καν ανθίσει.
Δεν έλειψαν όμως και οι αντιδράσεις. Οι αυλικοί και πολλοί υπήκοοι διαμαρτύρονταν: «Η Τριπούρα, φτωχή και καθυστερημένη, χρειάζεται να αναπτυχθεί· δεν μπορεί να θρέφει την εύπορη Βεγγάλη.» Η παράδοση εξουσίας σε πρόσωπα εκτός βασιλείου, με την επιμονή του Ταγκόρ, έριξε λάδι στη φωτιά. Τον κατηγόρησαν ως «ιδιοτελή και φιλόδοξο», μετατρέποντας τον ευεργέτη σε στόχο.
Τότε φανερώθηκε ένας άλλος Ταγκόρ: όχι ο ονειροπόλος ποιητής της Βεγγάλης, αλλά ένας ρεαλιστής, πολιτικά οξυδερκής, έτοιμος να συγκρουστεί. Δεν τον ένοιαζε η αντίσταση· ήθελε να δει την Τριπούρα ως υπόδειγμα αυτόνομου κράτους.
Η φιλία του με τη βασιλική οικογένεια ήταν τόσο στενή, ώστε ένιωθε δεμένος με το πεπρωμένο τους. Σε επιστολή του γράφει: «Νιώθω πως ο Θεός μού ανέθεσε ως όρκο να τακτοποιηθεί το βασίλειο του Μαχαραγιά. Δεν μπορώ να το εγκαταλείψω· ούτε κι εκείνος μπορεί να με ελευθερώσει απ’ αυτό. Όπως ο παππούς μου συνδέθηκε με την ιστορία της Τριπούρα, έτσι κι εγώ πρέπει να συνεχίσω αυτόν τον δεσμό.»
Ο Ταγκόρ επισκέφθηκε την Τριπούρα αρκετές φορές· ποτέ δεν έφυγε με άδεια χέρια. Η σχέση τους έφθασε στο απόγειο όταν, στα 80ά του γενέθλια, τιμήθηκε στο παλάτι Ουτζαγιάντα με τον τίτλο «Μπάρατ Μπασκάρ». Παρά την ασθένειά του, δεν αρνήθηκε να ανταποδώσει με την παρουσία του αυτή την τιμή.
Για τον Ταγκόρ, η Τριπούρα δεν ήταν απλώς ένας προστάτης τόπος· ήταν ένας δεσμός ψυχής, ένας τόπος που τον στήριξε όταν όλα ήταν αβέβαια, και που κράτησε ζωντανό το όραμά του μέχρι το τέλος.
Η μύγα!
Μύγα δαιμονική
πετάει στο αυτί μου
Την προβοσκίδα της ζητά
να βάλει στο φαΐ μου
--
Με τα μυριάδες μάτια της κοιτά
την κάθε κίνησή μου
Λες κι υπολογίζει φαίνεται
τη διάθεσή μου
--
Ενοχλητικό μικρούλι έντομο
μάζεψε τα φτερά σου
πριν η μυγοσκοτώστρα μου
γίνει ο μάστοράς σου!
Δευτέρα 18 Αυγούστου 2025
Ο Aleister Crowley απαγγέλει
https://flashbak.com/aleister-crowley-reads-occult-poetry-1920-455281/
Ο Aleister Crowley (12 Οκτωβρίου 1875 – 1 Δεκεμβρίου 1947) έγινε διαβόητος από τον βρετανικό Τύπο ως «Ο πιο αμαρτωλός άνθρωπος στον κόσμο».
Ο Crowley υπήρξε αποκρυφιστής, ορειβάτης (συμμετείχε ως συν-ηγέτης στην πρώτη βρετανική αποστολή στο K2 το 1902), συγγραφέας σεξουαλικών εγχειριδίων, αρχηγός λατρείας, ενθουσιώδης χρήστης ηρωίνης, που μέσα από τη μαγεία (ή «Magick», όπως την αποκαλούσε) έθεσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του Αντιχρίστου, αντιτιθέμενος σε οτιδήποτε αφιερωμένο στην καταπολέμηση του κακού στις απόκρυφες μορφές του. Αυτοαποκαλέστηκε «Το Θηρίο 666» και ίδρυσε μια θρησκεία, ένα μωσαϊκό από διάφορα -ισμούς, την οποία ονόμασε Θελημα (Thelema), με το μάντρα της: «Να κάνεις ό,τι θέλεις, αυτός είναι όλος ο Νόμος»· μια διακήρυξη που υποσχόταν να ελευθερώσει την ανθρωπότητα από κάθε χριστιανικό περιορισμό και καταπίεση.
Έγραψε πολύ. Το 1904, αυτο-εκδίδει το Snowdrops from a Curate’s Garden, μια συλλογή άσεμνων ιστοριών σχεδιασμένων να σοκάρουν, πρόδρομο του γνωστού αστείου The Aristocrats, όπου τα γεγονότα γίνονται όλο και πιο διεστραμμένα. Την εποχή εκείνη, το να είσαι ομοφυλόφιλος ή αμφιφυλόφιλος —όπως ο Crowley— σήμαινε ότι παρανομούσες και ενάντια στον Θεό και ενάντια στον νόμο· η συναινετική σεξουαλική πράξη μεταξύ ανδρών ήταν ποινικό αδίκημα.
Σε ένα δοκίμιο για τον Όσκαρ Ουάιλντ, ο Francis Wheen μας θυμίζει ότι λίγα χρόνια πριν ο Crowley έγραφε το The Cocksucker’s Crime με το ψευδώνυμο “George Archibald Bishop”, ενώ το 1895 ο Wilde καταδικάστηκε για «απρεπή συμπεριφορά» και οδηγήθηκε σε δύο χρόνια καταναγκαστικά έργα, απλώς και μόνο επειδή έζησε «την αγάπη που δεν τολμά να πει το όνομά της».
Στο Lady Windermere’s Fan, ο Ουάιλντ ανατρέπει εσκεμμένα την αστική ηθική, χαρίζοντας στον διάβολο τις καλύτερες ατάκες. «Ως αμαρτωλός άνθρωπος είμαι αποτυχημένος», σχολιάζει ο λόρδος Darlington. «Υπάρχουν πολλοί που λένε ότι δεν έχω κάνει τίποτα κακό σε όλη μου τη ζωή. Βέβαια το λένε μόνο πίσω από την πλάτη μου». Κι όταν ένας αφελής δημοτικός σύμβουλος τον επαίνεσε ότι «μαστιγώνει την αμαρτία», ο Ουάιλντ τον διόρθωσε δημόσια: «Σας διαβεβαιώνω ότι τίποτα δεν ήταν πιο ξένο προς τις προθέσεις μου. Όσοι είδαν το Lady Windermere’s Fan θα πουν ότι αν υπάρχει κάποιο δόγμα μέσα, αυτό είναι ο απόλυτος ατομικισμός. Δεν είναι δουλειά κανενός να κρίνει τι κάνει ο άλλος· ο καθένας πρέπει να πορεύεται στον δρόμο που επιλέγει, όπως ακριβώς τον επιλέγει».
Ο Crowley δεν έμεινε στη θεωρία· εφάρμοζε όσα δίδασκε. Το 1923 απελάθηκε από την Ιταλία από τον ίδιο τον πρωθυπουργό της χώρας, τον μετρ των «έξυπνων δολοφονιών» και χαμένη ευκαιρία της σόουμπιζ, τον Μπενίτο Μουσολίνι. Ο τραχύς Ιταλός δικτάτορας πληροφορήθηκε ότι η κοινότητα που είχε ιδρύσει ο Crowley στη Σικελία μαστιζόταν από «απεριόριστη σεξουαλική διαφθορά», ότι κυκλοφορούσαν φήμες για θυσίες ανθρώπων και ζώων, και ότι ένας Άγγλος είχε πεθάνει πίνοντας αίμα γάτας.
Ίσως μάλιστα ο Μουσολίνι να εκτίμησε έναν άνθρωπο με τόση δύναμη θέλησης και αποφασιστικότητα; Πράγματι, υπάρχουν αναλογίες με μια άλλη μεγάλη μορφή της ίδιας εποχής —τον αδιαμφισβήτητα κακό Αδόλφο Χίτλερ— στη δέσμευση του Crowley ότι «1000 χρόνια από τώρα, ο κόσμος θα ζει στο ηλιοβασίλεμα της Crowlianity». Η υπόσχεση του Χίτλερ για ένα Τausendjähriges Reich («Χιλιετές Ράιχ») τροφοδοτούσε την ιδέα μιας αυτοκρατορίας χιλιετούς διάρκειας, όπου ο κόσμος θα κατοικούνταν από θεόμορφους Γερμανούς γίγαντες.
Κι αν νομίζει κανείς ότι ο Crowley ήταν ασήμαντος, αρκεί να θυμηθεί ότι το 2002 μια έρευνα του BBC τον κατέταξε στην 73η θέση ανάμεσα στους 100 Σπουδαιότερους Βρετανούς (ανάμεσα στον Ερρίκο Ε΄ της Αγγλίας και τον Ροβέρτο Μπρους της Σκωτίας). Επιπλέον, εμφανίζεται στο εξώφυλλο του Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band (1967) των Beatles, ανάμεσα στον Ινδό γκουρού Sri Yukteswar και την σταρ του Χόλυγουντ Mae West.
Το σύνθημά του «Do What Thou Wilt» χαράχτηκε στο βινύλιο του Led Zeppelin III (1970). Τον αναφέρει ο David Bowie στο τραγούδι Quicksand (1971). Ο Ozzy Osbourne και ο Bob Daisley έγραψαν το κομμάτι Mr. Crowley (1980).
Και όμως, όλα αυτά προέρχονται από ένα καλομαθημένο αγόρι που γεννήθηκε σε πολύ πλούσια οικογένεια στο Royal Leamington Spa του Γουόρικσαϊρ, και κληρονόμησε μεγάλη περιουσία σε νεαρή ηλικία μετά τον θάνατο του ευαγγελιστή πατέρα του.
Ο Crowley απέρριψε την αυστηρή πίστη των γονιών του, μέλη των Plymouth Brethren, που τον είχαν στείλει σε ευαγγελικό οικοτροφείο στο Hastings και μετά στο Ebor Preparatory School στο Κέιμπριτζ, που διεύθυνε ο πάστορας Henry d’Arcy Champney —τον οποίο ο Crowley θεωρούσε σαδιστή.
Στη συνέχεια προσχώρησε σε εσωτερική εταιρεία. Όπως σημειώνει ο Josh Jones: «Κατά τη σύντομη παραμονή του στην εσωτερική αδελφότητα Hermetic Order of the Golden Dawn, άσκησε κάποια επιρροή στον William Butler Yeats, έστω και μέσω της αμοιβαίας αντιπάθειάς τους (ο Crowley ίσως ενέπνευσε το “τραχύ θηρίο” του ποιήματος The Second Coming). Έμμεσα συνδέεται με την ανάπτυξη του συστήματος τζετ πρόωσης μέσω του Αμερικανού μαθητή του, του επιστήμονα πυραυλικής Jack Parsons, αλλά και με τη Σαηεντολογία, μέσω του μαγικού συνεργάτη (και αργότερα προδότη του) Parsons, L. Ron Hubbard.»
Ώρα, λοιπόν, να ακούσουμε τον ίδιο τον άνθρωπο. Το πώς ή γιατί ηχογράφησε το παρακάτω δεν είναι γνωστό. Μαζέψτε τις κουρτίνες. Σβήστε τα φώτα. Ανάψτε τα κεριά. Και ακούστε…(το ηχητικό θα το βρείτε στον σύνδεσμο)
Κόλαση
Όταν στη κόλαση
δροσερός αέρας
κάποια στιγμή φυσήξει,
δώρο καλοδεχούμενο
για κάποιους θα 'ναι,
σαδιστικό παιχνίδι για άλλους
- καταραμένο
Κυριακή 17 Αυγούστου 2025
Από τα Quatrains του Ralph Waldo Emerson
https://www.theguardian.com/books/2025/may/19/poem-of-the-week-from-quatrains-by-ralph-waldo-emerson
Ποιητής
Να ντύσεις τη φλογερήν ιδέα
με απλά λόγια, τούτο κατορθώνει.
Γιατί τέχνη του μεγάλου πνεύματος είν’
να κρύβει βασιλιά μες σε φτωχικά ρούχα.
Κηπουρός
Αληθινέ Βραχμάνε, στα βρεγμένα λιβάδια του πρωινού,
ερμήνευσε τις Βέδες της βιολέτας,
ή, κρυμμένος στα κλήματα, κοιτάζοντας μέσα απ’ τις θηλιές,
δες το δαμάσκηνο να κοκκινίζει, και το αχλάδι να γέρνει.
Χθες, Αύριο, Σήμερα
Λάμπει η περασμένη εποχή, η επόμενη φαντάζει γεμάτη ελπίδα,
μα το σήμερα σέρνεται φτωχικά, απαρατήρητο ανάμεσα:
Το Μέλλον ή το Παρελθόν κανένα μυστικό δεν κλείνουν πλουσιότερο,
φίλτατο Παρόν, απ’ ό,τι κρατά ο κόρφος σου.
Καζέλλα
Η δοκιμή του ποιητή είναι η γνώση του έρωτα,
γιατί ο Έρως είν’ αρχαιότερος απ’ τον Κρόνο ή τον Δία·
Ποιητής ποτέ δεν υπήρξε, μήτε τώρα μήτε παλιά,
που να μη τρέμει από τους μύθους της αγάπης.
Ο Ralph Waldo Emerson (1803–1882) γεννήθηκε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης: απόφοιτος του Χάρβαρντ, ιερέας, δοκιμιογράφος, ρήτορας και δημοφιλής φιλόσοφος, υπήρξε καθοριστική μορφή στην ανάπτυξη των αμερικανικών φιλελεύθερων αξιών. Ήταν ιδρυτική φυσιογνωμία του Υπερβατισμού (Transcendentalism), του λογοτεχνικού κινήματος που ρίζωσε στις αγγλικές και γερμανικές ρομαντικές παραδόσεις.
Τα τέσσερα αυτά μικρά ποιήματα προέρχονται από την ομάδα μεμονωμένων στίχων με τίτλο Quatrains, που πρωτοεμφανίστηκαν στη συλλογή May-Day and Other Pieces (1867). Μπορούν να διαβαστούν εδώ με τη σειρά που αρχικά δημοσιεύτηκαν. Η υπόθεση, βασισμένη και σε δικά του σχόλια, είναι ότι ο Emerson ανταποκρίνεται συνειδητά στο περσικό είδος των επιγραμμάτων και των γνωμικών στίχων.
Το πρώτο ποίημα, Poet, έχει ιδιαίτερα «τετράγωνη» και ύμνικη μορφή, αλλά η εντολή του, “to mask a king in weeds” («να κρύβει βασιλιά μες σε φτωχικά ρούχα») επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες. Δηλώνει μήπως την υποχρέωση του ποιητή να μιλήσει την αλήθεια στην εξουσία; Ή υπονοεί ότι ο ποιητής πρέπει να αρνείται να αναγνωρίσει κάθε κοσμική εξουσία; Και τι να σημαίνουν τα “weeds”; Είναι μια παλαιότερη λέξη για τα ρούχα, που μπορεί να δείχνει έναν βασιλιά μεταμφιεσμένο σε απλό, καθημερινό ένδυμα· αλλά αφήνει αναπόφευκτα και την αίσθηση του «ζιζανίου» στη βοτανική σημασία του, με όλη τη φυσική του ζωηρότητα.
Ενδιαφέρον έχει επίσης να φανταστούμε τον βασιλιά ως έμβλημα των μεγάλων πολιτιστικών μορφών που ο Emerson κατονομάζει στο ποίημα Solution. Το Solution είναι αρκετά μακροσκελές συνοδευτικό ποίημα σε ένα άλλο, συντομότερο, το The Test, όπου η Μούσα μάς θέτει έναν γρίφο: να αναγνωρίσουμε τα πέντε δημιουργικά πνεύματα που το έργο τους λάμπει πιο φωτεινά. Η απάντηση: Όμηρος, Δάντης, Σαίξπηρ, Σουηδενβόργιος και Γκαίτε. Στο Poet, ίσως ο Emerson να υπενθυμίζει στον εαυτό του ότι η «τέχνη της μεγαλοφυΐας» βρίσκεται στο να αντιστέκεται στην επιδεικτική επίδραση τέτοιων μορφών, χρησιμοποιώντας «απλά λόγια» αντί για μεγαλοπρεπείς, μιμητικές χειρονομίες. Ίσως όμως το ζήτημα είναι πιο απλό και τεχνικό: κάθε «φλογερή σκέψη» μέσα σε ποίημα είναι ισχυρότερη όταν δίνει την εντύπωση ότι αναδύθηκε φυσικά, όπως ένα ζιζάνιο.
Ο Κηπουρός του δεύτερου τετράστιχου απευθύνεται ως «αληθινός Βραχμάνος», ιερέας του Μπράχμα. Στη ινδική σκέψη, ο Μπράχμα είναι το υπέρτατο ον, που εκδηλώνεται σε ολόκληρο το σύμπαν. Οι καλλιτέχνες μερικές φορές τον εικονίζουν με τέσσερα κεφάλια – και ίσως η μορφή του τετράστιχου να αντανακλά από μακριά αυτήν την τετραπλή δομή.
Ο Emerson, βαθιά επηρεασμένος από τις ανατολικές φιλοσοφίες, ενώνει τον Βραχμάνο, τον Κηπουρό και τον (ιδανικό) Ποιητή. Εξαιτίας της ιδιαίτερης σχέσης του με τη φύση, «κρυμμένος στα κλήματα, κοιτάζοντας μέσα από τις θηλιές», η όρασή του θα οξυνθεί και θα εξευγενιστεί αντί να θολώσει. Στην εικόνα των κλημάτων και του beurré (ποικιλία αχλαδιού που όταν ωριμάζει βαραίνει και λυγίζει το κλαδί του), ίσως υπάρχει αντήχηση από τους πρώτους στίχους της Ωδής στο Φθινόπωρο του Κητς. Και παρ’ όλη τη συγκεκριμένη σανσκριτική αναφορά, ο Wordsworth, νομίζω, δεν θα θεωρούσε τις «Βέδες της βιολέτας» ξένο προς το πνεύμα του.
Το Heri, Cras, Hodie (Χθες, Αύριο, Σήμερα), ανακατεύοντας τη συνηθισμένη χρονολογική σειρά της λατινικής τριάδας, επεκτείνει το αρχαίο ανατολικό θέμα της ενσυνειδητότητας (περιγράφεται εδώ γοητευτικά ως «να μη λικνίζεσαι»). Οι τρεις χρονικές μονάδες, Παρελθόν, Μέλλον και Παρόν, αποδίδονται με δεξιοτεχνία, με μια ιδιαίτερα αποτελεσματική προσωποποίηση του Παρόντος σαν απόκληρου, σχεδόν «φτωχού συγγενή»: “To-day slinks poorly off” («Το σήμερα σέρνεται φτωχικά»). Η ρητορική δύναμη αναδύεται ιδιαίτερα στον προφητικό τόνο του τελευταίου διστίχου: “Future or Past, no richer secret folds, / O friendless Present, than thy bosom holds”. Αυτός ο «φτωχός συγγενής» προσφέρει πλούτο σε όσους μπορούν να αγνοήσουν τη δελεαστική «λάμψη» του παρελθόντος και την τάση να ατενίζουν με αόριστη ελπίδα κάτι που δεν μπορεί στην πραγματικότητα να «φαίνεται».
Η επιλογή μου από τα Quatrains κλείνει με επιστροφή στον Ποιητή ως κεντρική μορφή. Ο Καζέλλα δεν είναι ο ίδιος ποιητής· είναι ο συνθέτης και τραγουδιστής που εμφανίζεται στη δεύτερη ωδή της Καθαρτηρίου του Δάντη, και που φαίνεται να μελοποιεί το έργο του ποιητή. Δεν μπορώ να μην νιώσω ότι ο Emerson, ενώ θαύμαζε βαθιά τον Δάντη, ειρωνεύεται κάπως τον Καζέλλα, ή ίσως τον ίδιο τον ρομαντικό έρωτα. Ο δακτυλικός ρυθμός δεν είναι το μόνο στοιχείο που υπονοεί κωμικό υπόγειο τόνο. Υπάρχει και η τελική ομοιοκαταληξία, με την επιμονή της σε μια λαθεμένη έμφαση (αν όχι σε μια «κυρία»). Αν δοθεί τόνος στη λέξη OF αντί για το YORE, όπως απαιτεί το μέτρο, προκύπτει ένα είδος «διπλής ρίμας» που συχνά σηματοδοτεί κωμική έκπτωση: “OF yore” και “LOVE-lore”. Το ποίημα θα μπορούσε να έχει δονηθεί πιο συγκινητικά, είναι αλήθεια· μα εγώ ζεσταίνομαι σε αυτή την πιθανή σπίθα εύθυμης ειρωνείας.
Ο Emerson, ως συγγραφέας, θυμάται σήμερα περισσότερο ως μείζων δοκιμιογράφος παρά ως μείζων ποιητής. Ωστόσο, τα ποιήματά του βρίσκονται στην καλύτερη στιγμή τους, πιστεύω, όταν εστιάζουν σε μικρής κλίμακας θέματα. Τα Quatrains είναι ποιητικές αποστάξεις των βασικών του ιδεών, αλλά διαθέτουν αμεσότητα και ζωντάνια που τα αποδεικνύουν κάτι περισσότερο από παραπροϊόν.
Σάββατο 16 Αυγούστου 2025
Πώς διάβαζε τη Βίβλο ο Ουίλιαμ Μπλέηκ
Ο Γουίλιαμ Μπλέηκ αγαπούσε τη Βίβλο. Ένας πίνακας που ζωγράφισε στα 20 του χρόνια μαρτυρεί αυτήν την αφοσίωση. Σήμερα φέρει τον τίτλο Μια Αλληγορία της Βίβλου και απεικονίζει μια πομπή γυναικών και παιδιών που πλησιάζουν μια ανοιχτή Βίβλο πάνω σε υπερυψωμένη εξέδρα που μοιάζει με θυσιαστήριο. Το βιβλίο ακτινοβολεί φως. Οι γυναίκες στέκονται με δέος μπροστά του και παράλληλα διαβάζουν και διδάσκονται από το Ιερό Βιβλίο. Το μήνυμα του έργου είναι σαφές: από αυτό το κείμενο αναβλύζει έμπνευση.
Η αγάπη αυτή υπογραμμίζεται και σε ένα τετράδιο από τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Σε ένα σημείο σημειώνει ότι η Βίβλος είναι η «Αιώνια Όραση ή Φαντασία κάθε ύπαρξης». Ωστόσο η δήλωση γεννά ερωτήματα: τι ακριβώς αγαπούσε ο Μπλέηκ στη Βίβλο; Πώς τη διάβαζε και έχει αυτό σημασία για τους σημερινούς αναγνώστες;
Η σχέση του με την Αγία Γραφή άρχισε νωρίς. Περίπου στα δέκα του χρόνια οι γονείς του τον απέσυραν από το κανονικό σχολείο. Η κατ’ οίκον εκπαίδευση, πρωτοποριακή για την εποχή, έγινε ο βασικός τρόπος μάθησης, με τη Βίβλο ως κεντρικό κείμενο. Ωστόσο, δεν τη μάθαινε όπως ίσως σήμερα κάποια παιδιά που διδάσκονται ότι είναι απλώς ένα βιβλίο ιστορίας. Ο θρησκευτικός κυριολεκτισμός, τον οποίο θεωρούσε παραμόρφωση του Ευαγγελίου, του ήταν πάντοτε απεχθής. Ως ενήλικας ανέπτυξε πιο πλούσιους τρόπους να αφήνει τη Γραφή να τον εμπνέει.
Ένα από τα αγαπημένα του αποσπάσματα του Παύλου είναι κεντρικό: «Το γράμμα αποκτείνει, το δε πνεύμα ζωοποιεί». Το Πνεύμα του κειμένου συναντούσε το Πνεύμα που ζούσε μέσα του· κι από εκεί αναβλύζαν εικόνες και ποίηση.
Ζωγράφισε δεκάδες βιβλικές σκηνές, συχνά με μια ιδιότυπη ματιά. Σε έναν πίνακα ο Ιησούς επάνω στον σταυρό έχει έναν θεατή που μιμείται το σχήμα του σταυρού: «αίρων τον σταυρόν». Ή, στην απεικόνιση της μοιχαλίδας, ο Ιησούς γράφει στο χώμα αλλά ταυτόχρονα φαίνεται να υποκλίνεται στη γυναίκα που κατηγορείται· αναγνωρίζει σε εκείνη τη «θεία ανθρώπινη μορφή» που βρίσκεται και στον ίδιο.
Αυτή η προσέγγιση αναζητά αντηχήσεις, θέματα και βάθος, σε συγγένεια με τον τρόπο ανάγνωσης της Βίβλου που συναντάται στους Πατέρες της Εκκλησίας. Ο άγιος Αυγουστίνος, για παράδειγμα, έλεγε ότι η παραβολή του Καλού Σαμαρείτη δεν είναι ηθικό δίδαγμα αλλά αφορά τον ίδιο τον Χριστό. Όταν ο πληγωμένος τοποθετείται στο ζώο του Σαμαρείτη και μεταφέρεται στο πανδοχείο, η λεπτομέρεια δείχνει ότι ο Ιησούς μας τοποθετεί στο ίδιο Του το σώμα για να μας μεταφέρει στον ουρανό.
Ο μελετητής Κρίστοφερ Ρόουλαντ στο έργο του Blake and the Bible καταλήγει ότι ο Μπλέηκ «επέστρεφε σε έναν τρόπο ανάγνωσης της Βίβλου που χαρακτηρίζει περισσότερο τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού και τη μεσαιωνική θεολογία παρά τη νεότερη εποχή».
Για τον Μπλέηκ η Βίβλος ήταν τέχνη — ένας «Μέγας Κώδικας της Τέχνης», όπως επέμενε. Ο όρος «κώδικας», σύμφωνα με τη μελετήτρια Σουζάν Σκλαρ, πρέπει να γίνει κατανοητός ως «κρυπτογράφημα»: ένα μέσο αποκάλυψης όσων είναι κρυμμένα. Να διαβάζει κανείς σωστά τη Βίβλο, σήμαινε να συναντά ένα θαυμαστό αίνιγμα, έναν πολυδιάστατο χώρο, μια οντότητα που αποκαλύπτει η ίδια τον εαυτό της.
Κλειδί είναι η φαντασία. Για τον Μπλέηκ, η φαντασία δεν είναι μια ανθρώπινη ικανότητα που ασκείται απλώς από τους δημιουργικούς· είναι η ενεργός παρουσία του Θεού, που γεμίζει και διαμορφώνει τα πάντα. «Η φύση είναι η ίδια η φαντασία», έγραψε.
Συνέδεε τη φαντασία με τον Ιησού, τη θεωρούσε δημιουργική δύναμη του Χριστού που διαπερνά όλη την κτίση. Όταν συνειδητοποιούμε αυτήν τη δυναμική, συνειδητοποιούμε ταυτόχρονα ότι αποτελούμε μέρος αυτού που ονόμαζε «θεία σάρκα»: η δημιουργία ως εκπόρευση του Θεού και ο Θεός ως το πεπρωμένο κάθε δημιουργίας.
«Αυτός ο κόσμος της Φαντασίας είναι ο κόσμος της Αιωνιότητας· είναι ο θείος κόλπος στον οποίο θα εισέλθουμε μετά τον θάνατο του φυτικού σώματος», έγραψε. Κατά συνέπεια, για να διαβάσει κανείς τη Βίβλο, είναι ουσιώδες να ενεργοποιεί τη φαντασία· να εμπλέκεται με το θείο Πνεύμα ζωντανό μέσα στο κείμενο.
Σκεφτείτε την απεικόνιση της Εισόδου στα Ιεροσόλυμα, το γεγονός της Κυριακής των Βαΐων. Η σκηνή είναι αναγνωρίσιμη: ο Ιησούς πάνω σε ένα γαϊδουράκι, ακολουθούμενος από τη Μαρία και τους μαθητές, ενώ ο λαός κρατά βάγια και τον προσκυνά. Έπειτα, όμως, ο θεατής ξανακοιτά: το γαϊδουράκι έχει κεφάλι αρνιού. Παιδιά συνοδεύουν τον Ιησού. Και η πόλη προς την οποία κατευθύνεται η πομπή μοιάζει περισσότερο ουράνια παρά γήινη.
Ο Μπλέηκ διάβαζε την αφήγηση με το βλέμμα στραμμένο στη Νέα Ιερουσαλήμ της Αποκάλυψης. Την αγαπούσε ιδιαιτέρως για τη φαντασιακή της δύναμη. Έτσι, το γαϊδουράκι της Κυριακής των Βαΐων γίνεται αναφορά στον Αμνό του Θεού, και η Ιουδαϊκή Ιερουσαλήμ παρουσιάζεται με αποκαλυπτική μορφή. Τα παιδιά είναι επίσης εύγλωττη λεπτομέρεια· μιλούν για την ανοιχτόμυαλη αθωότητα που, κατά τον Μπλέηκ, είναι απαραίτητη για την κατανόηση του νοήματος των πραγμάτων.
Επιπλέον, για τον Μπλέηκ, η αποκάλυψη δεν είναι μελλοντική κρίση ή καταστροφή, αλλά η διαρκής ευκαιρία που έχουμε να αφυπνιζόμαστε στο πλήρωμα της ζωής, μέσω της φαντασίας. «Κάθε φορά που ένα άτομο απορρίπτει το ψεύδος και αγκαλιάζει την αλήθεια, συντελείται σε εκείνο το άτομο μια Τελευταία Κρίση», έγραψε.
Ήταν τόσο παθιασμένος με την ανάγκη να διαβάζεται η Βίβλος με φαντασία, ώστε μπορούσε να γίνει ευθέως προσβλητικός προς όσους δεν το έκαναν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αιδεσιμότατου Δρ. Τράσλερ. Ο κληρικός αυτός ήθελε να κάνει το Ευαγγέλιο πιο προσιτό, σαν ένα είδος αυτοβοήθειας: πρακτικές συμβουλές καλοσύνης που βοηθούν στην καθημερινότητα. Έτσι ανέθεσε στον Μπλέηκ να φιλοτεχνήσει εικόνες που να το εικονογραφούν.
Όμως τα σχέδια που παρέδωσε ο Μπλέηκ τον μπέρδεψαν εντελώς, με αποτέλεσμα να λάβει από τον ζωγράφο την απάντηση: «Λυπάμαι πραγματικά που αποξενωθήκατε από τον Πνευματικό Κόσμο». Αν αντιμετωπίζεις τη Βίβλο χωρίς φαντασία, της αφαιρείς τη δύναμη να σε υψώσει στην αιωνιότητα.
Οι θεολογικές συνέπειες αυτής της στάσης είναι σημαντικές. Σκεφτείτε το ζήτημα της καθολικής σωτηρίας. Ο Μπλέηκ πίστευε βαθιά, ξανά με τα λόγια του Παύλου, ότι «ὁ Θεὸς ἔσται τὰ πάντα ἐν πᾶσιν». Αν αυτό αρνηθεί, τότε, κατά τον ίδιο, διαστρέφεται ένα θεμελιώδες μήνυμα της Βίβλου. «Όλες οι Βίβλοι ή ιεροί κώδικες υπήρξαν αιτία των εξής λαθών», εξηγεί στο Γάμος Ουρανού και Κολάσεως, με κορυφαίο το αποτρόπαιο συμπέρασμα «Ότι ο Θεός θα βασανίζει τον άνθρωπο αιώνια επειδή ακολούθησε τις ενέργειές του». Ο Μπλέηκ είχε διακρίνει ότι στα Ευαγγέλια ο Ιησούς κρίνει όχι για να καταδικάσει αλλά για να ελευθερώσει.
Η αιώνια σωτηρία μπορεί να φαίνεται σαν ζήτημα με διλημματική απάντηση: στέλνει ή όχι ο Θεός ανθρώπους στην κόλαση; Στην πραγματικότητα, όμως, για τον Μπλέηκ η Βίβλος είναι εμπνευσμένο κείμενο, που δεν μπορεί να καθηλωθεί σε μια ενιαία ερμηνεία. Μπορεί να λέει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους, σε διαφορετικές στιγμές, οδηγώντας σε φαινομενικά αντιφατικά συμπεράσματα.
Σκεφτείτε και το ζήτημα της σύλληψης του Ιησού και τον ρόλο της Μαρίας. Σε κάποιες στιγμές είναι απόλυτα ορθόδοξος, αποκαλώντας τη «Παρθένο Μαρία» και ζωγραφίζοντας μια «Παναγία και Βρέφος» που παραπέμπει σαφώς σε βυζαντινές εικόνες που θα είχε δει στο Λονδίνο της εποχής του.
Όμως, αλλού, υποστήριζε ότι η Μαρία δεν ήταν παρθένος όταν έμεινε έγκυος. Στο έπος του Ιερουσαλήμ: Η εκπόρευση του Γίγαντα Άλμπιον ξαναδιηγείται την ιστορία του Ιωσήφ που ανακαλύπτει ότι η μέλλουσα γυναίκα του είναι έγκυος με τον συνηθισμένο τρόπο. Ο Ιωσήφ αρχικά αντιδρά, αλλά η Μαρία τον πείθει να δει αλλιώς την κατάσταση, υποστηρίζοντας ότι η εγκυμοσύνη τους δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψουν μια πιστότητα που στηρίζεται στην ίδια την αγάπη και όχι σε ηθικό κώδικα. Για τον Μπλέηκ, αυτή ήταν μια βασική αρχή του Ευαγγελίου· όχι επειδή ήταν ανήθικος, αλλά επειδή φοβόταν ότι η χριστιανική πίστη χάνει τη ζωτικότητά της όταν περιορίζεται σε ηθικολογίες.
Ο Μπλέηκ προσέγγιζε τη Βίβλο ως ζωντανό, ιερό κείμενο. Απέρριπτε την ανάγνωση που την αντιμετώπιζε κυρίως ως χρονικό γεγονότων και αιτίων. Αυτός ο ιστορικισμός έχει ίσως κυριαρχήσει σήμερα, λες και τα Ευαγγέλια είναι αποθήκες αποδείξεων και εδαφίων-τεκμηρίων. Ο Μπλέηκ θα μας καλούσε να απορρίψουμε αυτή τη μόδα και να ανακαλύψουμε ξανά μια παλαιότερη κατανόηση.
Υπάρχουν πράγματι διαχρονικές αλήθειες στη Βίβλο· όμως δεν εκφράζονται ως εντολές ή αρχές, αλλά ως στάση ζωής που μπορεί κανείς να αγκαλιάσει. «Το Πνεύμα του Ιησού είναι η συνεχής συγχώρηση της αμαρτίας», υπογράμμιζε, δείχνοντας την ουσιώδη αλήθεια που έβρισκε στη Γραφή. Όπως έλεγε, ηχώντας ξανά τους Πατέρες: «Ο Θεός έγινε όπως εμείς, για να γίνουμε κι εμείς όπως Αυτός».
Πέμπτη 14 Αυγούστου 2025
Ούτε ένα κελάηδημα
Ούτε ένα κελάηδημα
αυτό το πρωινό
έστω κάποιο φτερούγισμα
βιαστικό.
Ο λύκος δε κυνηγά
και το ζαρκάδι δε βγήκε
για βοσκή.
Ακόμα και τα μυρμήγκια
ακίνητα μείναν στις φωλιές τους,
ως κι οι σφήκες σιγούν.
Τι απέμεινε από τα όνειρα
που κάναμε στο δάσος
περπατώντας χέρι χέρι;
Ακρωτηριασμένα
από τα ψυχρά βήματα
της προόδου,
αιχμαλωτίστηκαν
στη νεκρική αρπάγη
δεδομένων
και μηχανών.
Τετάρτη 13 Αυγούστου 2025
Θραύσματα
Σαν νυχτερίδα παλαβή
Σαν νυχτερίδα παλαβή
τυφλός μες στα σκοτάδια
ταχύτατα πετάω
Αντί για χέρια
κρέμονται
δυο πτητικές μεμβράνες
και το δόντια μου
τα κοφτερά
άραγε ποιους θα δαγκώσουν;
Ανάποδα κρεμασμένος
στέκομαι λιγάκι
να ξαποστάσω
πριν ο ήλιος
πάλι βγει,
τις πτήσεις να συνεχίσω
Τρίτη 12 Αυγούστου 2025
Με ποίηση και άσματα, οι Ομανοί προσπαθούν να διατηρήσουν την αρχαία γλώσσα
Στο φόντο των καταπράσινων βουνών του νότιου Ομάν, άνδρες με παραδοσιακές ενδυμασίες απαγγέλλουν αρχαία ποιήματα σε μια πανάρχαια γλώσσα, παλεύοντας να κρατήσουν ζωντανή μια προφορική παράδοση που χρησιμοποιείται από μόλις το δύο τοις εκατό του πληθυσμού.
Καθισμένος κάτω από μια σκηνή, ο ποιητής Χάλιντ Άχμεντ αλ-Καθίρι απαγγέλλει τους στίχους, ενώ άνδρες ντυμένοι με μακριούς χιτώνες και καλύμματα κεφαλής επαναλαμβάνουν τα λόγια του στον ανοιχτό χώρο γύρω τους.
«Η ποίηση στην τζιμπάλι είναι για εμάς ένας τρόπος να διατηρήσουμε τη γλώσσα και να τη διδάξουμε στη νέα γενιά», δήλωσε ο 41χρονος Καθίρι στο AFP.
Η συντριπτική πλειονότητα των Ομανών μιλά αραβικά, αλλά στην ορεινή παραθαλάσσια περιοχή του Ντοφάρ, που συνορεύει με την Υεμένη, οι κάτοικοι μιλούν την τζιμπάλι, γνωστή και ως σεχρί.
Ο ερευνητής Άλι Αλμασάνι την περιέγραψε ως μια «απειλούμενη γλώσσα», την οποία μιλούν όχι περισσότεροι από 120.000 άνθρωποι σε μια χώρα με πληθυσμό άνω των πέντε εκατομμυρίων.
– «Προστατευμένη από την απομόνωση» –
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης του ποιητή στο AFP, ξέσπασε μια έντονη διαμάχη ανάμεσα στους άνδρες για το αν η γλώσσα πρέπει να ονομάζεται τζιμπάλι — που σημαίνει «των βουνών» — ή σεχρί, και για το αν πρόκειται για αραβική διάλεκτο.
Ο Αλμασάνι δήλωσε ότι είναι μια πλήρης γλώσσα με δική της σύνταξη και γραμματική, που ιστορικά χρησιμοποιούνταν για τη σύνθεση ποιημάτων, παροιμιών και την αφήγηση θρύλων.
Η γλώσσα προϋπήρχε των αραβικών και έχει τις ρίζες της στις σημιτικές νοτιοαραβικές γλώσσες, πρόσθεσε.
Στην έρευνά του συνδύασε και τα δύο ονόματα για να βρει μια μέση λύση.
«Είναι μια πολύ παλιά γλώσσα, βαθιά ριζωμένη στην ιστορία», είπε ο Αλμασάνι, προσθέτοντας ότι ήταν «προστατευμένη από την απομόνωση του Ντοφάρ».
«Τα βουνά την προστάτευαν από τη δύση, η Έρημος Ρουμπ’ αλ Χάλι (Empty Quarter) από τον βορρά, και ο Ινδικός Ωκεανός από τον νότο. Αυτή η απομόνωση έχτισε ένα αρχαίο τείχος γύρω της», εξήγησε.
Αλλά η απομόνωση δεν εγγυάται επιβίωση.
Άλλες γλώσσες που προέρχονται από το Ντοφάρ, όπως η μπαθάρι, είναι σχεδόν εξαφανισμένες, «μιλιούνται μόνο από τρία ή τέσσερα άτομα», είπε.
Κάποιοι φοβούνται ότι η τζιμπάλι μπορεί να έχει την ίδια μοίρα.
Ο 35χρονος Σαΐντ Σάμας, υπέρμαχος της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ντοφάρ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δήλωσε ότι θεωρεί ζωτικής σημασίας να μεγαλώσει τα παιδιά του σε περιβάλλον όπου μιλούν τζιμπάλι, ώστε να συμβάλει στη διατήρηση της γλώσσας.
Τα παιδιά στο Ντοφάρ μεγαλώνουν μιλώντας τη μητρική γλώσσα των προγόνων τους, τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια και απομνημονεύοντας αρχαία ποιήματα.
«Αν όλοι γύρω σου μιλούν τζιμπάλι, από τον πατέρα σου, τον παππού σου, ως και τη μητέρα σου, τότε αυτή θα είναι η διάλεκτος ή η γλώσσα που θα μιλήσεις», είπε.
– Δεν έχει ακόμη καταγραφεί –
Η αρχαία ποιητική απαγγελία και οι ψαλμοί διατηρούν επίσης παλαιές λέξεις που δεν χρησιμοποιούνται πλέον, είπε ο Σάμας στο AFP.
Τα αραβικά διδάσκονται στο σχολείο και είναι κατανοητά από τους περισσότερους, αλλά η πλειονότητα των γονιών μιλά τη μητρική της γλώσσα στα παιδιά τους, πρόσθεσε.
Μετά την απαγγελία της ποίησης, μια ομάδα μικρών παιδιών εκεί κοντά είπε στο AFP ότι «προτιμά να μιλά τζιμπάλι παρά αραβικά».
Ωστόσο, για τον Αλμασάνι, ο κίνδυνος εξαφάνισης εξακολουθεί να πλανάται πάνω από μια γλώσσα που δεν διδάσκεται στο σχολείο και δεν έχει ακόμη καταγραφεί επαρκώς.
Υπήρξαν πρόσφατες προσπάθειες για τη μελέτη της τζιμπάλι, με το αναπτυξιακό σχέδιο «Όραμα 2040» του Ομάν να δίνει προτεραιότητα στη διατήρηση της κληρονομιάς.
Ο Αλμασάνι και μια ομάδα ανθρώπων που επιδιώκουν να διατηρήσουν τη γλώσσα τους ελπίζουν σε υποστήριξη από το Πανεπιστήμιο του Ντοφάρ για το έργο τους σε ένα λεξικό με περίπου 125.000 λέξεις μεταφρασμένες στα αραβικά και τα αγγλικά.
Το έργο θα περιλαμβάνει επίσης ψηφιακή έκδοση με δυνατότητα αναπαραγωγής προφοράς για μοναδικούς ήχους που είναι δύσκολο να αποδοθούν γραπτώς.
Κλάμα
Έπεσε στην αγκαλιά μου κλαίγοντας
Την αγκάλιασα απρόθυμα
"Εγώ θα την πληρώσω πάλι;" σκέφτηκα.
Μου άνοιξε την καρδιά της,
της είπα πως μου μούσκεψε τη μπλούζα.
Γέλασε και συνήλθε κάπως.
Με κέρασε το ουίσκι που έπινα.
"Είσαι κλαψιάρα...αλλά τουλάχιστον όχι και τσιγκούνα"
Γέλασε ξανά κι έφυγε.
Τέλειωσα το ποτό μου
και παρήγγειλα άλλο ένα
Δευτέρα 11 Αυγούστου 2025
Πράσινο παγωμένο
Τι είναι αυτό;
Μια γριά, χοντρή, κίτρινο φουστάνι
σκισμένο καλσόν
καθισμένη στο πεζούλι
μ' ένα αγοράκι.
42० υπό σκιάν στις 3 το μεσημέρι
είναι ανυπόφορο
Μα για κοιτάξτε, είναι ήρεμοι,
σχεδόν ευτυχισμένοι,
τρώνε το πράσινο ζελέ
και τα κόκκινα τριαντάφυλλα λάμπουν
Τσαρλς Μπουκόφσκι, Η αγάπη είναι ένας σκύλος από την κόλαση, εκδ. Απόπειρα
Κυριακή 10 Αυγούστου 2025
Σκυλόσοφος
Μια βόλτα στη πόλη,
λίγο πριν σκοτεινιάσει.
Τη σιχαίνομαι...
Και την ώρα και την πόλη...
Η ατμόσφαιρα, οι ήχοι, οι μυρωδιές,
η απουσία.
Γίνομαι φιλόσοφος για μια στιγμή
μια αίσθηση υγρασίας στο πόδι με αποσπά...
Ένας κοπρίτης με κατούρησε
Σάββατο 9 Αυγούστου 2025
Η νύχτα των Περσείδων
Ήταν από εκείνα τα βράδια
με βαρετή παρέα
και πολύ ποτό, μπας και γίνουν
πιο υποφερτά τα πράγματα.
"Έλα να δούμε την πανσέληνο"
μου είπε χαρούμενα, τραβώντας με
από το μανίκι.
"Βρες κάποιον αστρονόμο
να δείτε φεγγάρια,
εμένα μου φτάνει η τεκίλα"...
Έφυγε χωρίς να περιμένει καν
τη νύχτα των Περσείδων
Η ερώτηση
"Υπάρχει πάθος που μπορεί
κρυμμένο για πάντοτε να μείνει;"
είπε μισομεθυσμένη και σκυμμένη
πάνω από το ποτήρι της.
Της πήρα το Drambuie από τα χέρια
και το κατέβασα μονομιάς.
Με κοίταξε περιμένοντας απάντηση...
Η γλυκιά γεύση του ποτού έκανε το στόμα μου
να κολλάει καθώς το βλέμμα μου
συνάντησε το δικό της.
Ανασήκωσα τους ώμους μου αδιάφορα:
"Ιδέα δεν έχω. Βρες κάποιον άλλον
και άρχισε να πίνεις λιγότερα γλυκά ποτά",
της είπα και βγήκα έξω.
Σιχαίνομαι τις νύχτες του καλοκαιριού
με τη ζέστη και την υγρασία τους...
Παρασκευή 8 Αυγούστου 2025
Πέμπτη 7 Αυγούστου 2025
Τετάρτη 6 Αυγούστου 2025
Δευτέρα 4 Αυγούστου 2025
Περνώντας από έναν τάφο
Πέρασα από έναν τάφο χθες. Άκουσα κάποιον από μέσα να μουρμουρίζει. "Έ φίλε! Είσαι πεθαμένος χρόνια τώρα σύμφωνα με αυτά που γράφει η πλάκα. Γιατί μουρμουράς ακόμα;" του φώναξα. Δεν έδωσε καμία απάντηση. Συνέχισα τον δρόμο μου σερφάροντας στο διαδίκτυο με το κινητό. Έκανα μια βόλτα από τα κοινωνικά δίκτυα και διάβασα αρκετές αναρτήσεις και διάφορα σχόλια. Μετά έριξα μια ματιά στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα σε άρθρα γνώμης και πολιτικές αναλύσεις. Μέχρι και θέματα εξωτερικής πολιτικής διάβασα, που δεν είναι και τα αγαπημένα μου. Προχώρησα μερικά βήματα κι έφτασα στη στάση του λεωφορείου. Δεκαεπτά λεπτά για να έρθει σύμφωνα με τον ηλεκτρονικό πίνακα της στάσης. Μετά από οκτώ λεπτά που περίμενα εκεί, αναλογιζόμενος όλα αυτά που είχα διαβάσει, ακόμα δεκαεπτά έλεγε ο πίνακας πως ήθελε το ρημάδι. Γύρισα πίσω. Έφτασα στον τάφο. Ο νεκρός τώρα μουρμούριζε αλλά καταλάβαινες τον σαρκασμό στον ήχο του μουρμουρητού. "Ε φίλε, μήπως θες παρέα; Να άνοιγες την ταφόπλακα ίσως να μπει και κανένας άλλος μέσα;". Ακούστηκε ένα γέλιο από μέσα και μετά άκρα του τάφου σιωπή. Κλώτσησα τη πλάκα. "Πεθαμένο καθίκι!" του φώναξα, έφτυσα και έφυγα. Το λεωφορείο ήθελε ακόμα δεκαεπτά λεπτά για να έρθει...
Κυριακή 3 Αυγούστου 2025
Καθρέφτης
Πολλοί που διαβάζουν τα κείμενα
ή τα ποιήματά μου,
με αποκαλούν με τρόπους διάφορους.
*
Άλλοι κυνικό και κάποιοι πικρό.
Μερικοί, πεσιμιστή.
Οι περισσότεροι - γκρινιάρη.
*
Κι εγώ τους ακούω απορημένος.
*
Καταλαβαίνω την απουσία αυτογνωσίας
μα δεν έχουν ούτε
στο σπίτι τους καθρέφτη;
Σάββατο 2 Αυγούστου 2025
Απεκάλυψας αυτά εις νήπια
Οι δρόμοι της πόλης ακόμα
έχουν κάποια κίνηση.
Τουρίστες, εργαζόμενοι, ζητιάνοι
κι εγώ...
να κινούμαι όσο πιο αθόρυβα μπορώ
μα σκοντάφτοντας και άτσαλα πέφτοντας
εδώ κι εκεί...
Αλήθεια, πόσοι ανόητοι θαρρούν πως είν' σοφοί
επαναλαμβάνοντας απόψεις και τσιτάτα άλλων
γελοιοποιούνται στη προσπάθειά τους,
άλλους να κοροϊδέψουν...
Καθώς σκουντουφλώ, σκέφτομαι:
"Δοξάζω σε, Πάτερ, κύριε του ουρανού και της γης,
ότι απέκρυψας ταύτα από σοφών και συνετών και απεκάλυψας αυτά εις νήπια"




























