Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα ποιητικά έργα, στα οποία οι βυζαντινοί ποιητές εκφράζουν τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους για τη ζωή. Η κοσμοθεωρία τους είναι έντονα επηρεασμένη από τα νέα, μοναχικά και ασκητικά, ιδεώδη. Έτσι ως προς το περιεχόμενο η βυζαντινή λυρική ποίηση αποκλίνει από την αρχαία. Αλλά και τα όρια ανάμεσα στα επιμέρους είδη είναι πολύ ρευστά, γεγονός που δυσχεραίνει τη διάκρισή τους. Στη λυρική ποίηση ανήκουν οι μονωδίες, τα αυτοβιογραφικά και "επαιτικά" ποιήματα, τα έμμετρα αλφάβητα ηθικοδιδακτικού και κατανυκτικού χαρακτήρα και τα επιγράμματα.
Οι έμμετροι επιτάφιοι και μονωδίες ήταν θρηνητικά ποιήματα για το θάνατο προσφιλών ή άλλων σημαντικών προσώπων. Οι βυζαντινοί ποιητές επιδεικνύουν μεγάλη δεξιοτεχνία στη χρήση των ρητορικών τεχνασμάτων. Άλλοτε απευθύνουν οι ίδιοι σε ευθύ λόγο τους στίχους τους στο νεκρό, σαν να ήταν συγγενείς του, και άλλοτε αφήνουν το νεκρό να μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο. Κάποιες φορές πάλι προσωποποιούν άψυχα πράγματα και τα παρουσιάζουν να συζητούν με το νεκρό. Γενικό χαρακτηριστικό τους αποτελεί μια παράκληση στο τέλος προς το Θεό ή τη Θεοτόκο για τη σωτηρία της ψυχής του νεκρού. Τα μέτρα που χρησιμοποιούνταν ήταν τονικά, όπως ο ιαμβικός δωδεκασύλλαβος ή προσωδιακά, όπως το εξάμετρο, το ελεγειακό δίστιχο και το ανακρεόντειο. Γνωστοί ποιητές μονωδιών είναι ο Χριστόφορος Μυτιληναίος, ο Νικήτας Ευγενειανός, ο Θεόδωρος Πρόδρομος, ο Νικόλαος Καλλικλής, ο Νικηφόρος Γρηγοράς και ο Γεώργιος Ακροπολίτης.
Τα ποιήματα αυτοβιογραφικού χαρακτήρα είναι συνήθως γραμμένα σε μορφή διαλόγου σε πρώτο πρόσωπο. Ο ποιητής συνομιλεί με τον εαυτό του, εκφράζει τις υπαρξιακές του ανησυχίες και σκέψεις, βασισμένες σε προσωπικά του βιώματα. Κάθε σημαντικό γεγονός ή βίωμα μπορεί να αποτελέσει αφορμή για τη σύνθεσή τους. Εξέχουσα θέση, λόγω της εκφραστικής τους δύναμης, κατέχουν τα αυτοβιογραφικά ποιήματα του Γρηγόριου Ναζιανζηνού. Τα θέματα και οι σκέψεις του επηρέασαν τους μεταγενέστερούς του ποιητές. Τέτοια ποιήματα έγραψαν και ο Γεώργιος Πισίδης, ο Θεόδωρος Στουδίτης, ο Ιωάννης Κυριώτης ή Γεωμέτρης, ο Μανουήλ Φιλής. Πολλές αυτοβιογραφικές πληροφορίες περιέχουν επίσης και τα ποιήματα των "επαιτικών ποιητών". Με το έργο τους οι ποιητές αυτοί ζητούν προστασία και υλική υποστήριξη. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα του Μαγγάνειου Προδρόμου από τη μονή των Μαγγάνων.
Άλλη κατηγορία ποιημάτων που κατατάσσονται στη λυρική ποίηση είναι και τα αλφάβητα ηθικοδιδακτικού και κατανυκτικού χαρακτήρα. Τα αλφάβητα είναι ποιήματα των οποίων τα αρχικά κάθε στίχου ή στροφής σχηματίζουν αλφαβητική ακροστιχίδα. Αποτελούνται από γνωμικούς στίχους και είναι γραμμένα σε ιαμβικό δωδεκασύλλαβο ή συνηθέστερα σε δεκαπεντασύλλαβο. Τέτοια αλφάβητα συνέθεσαν ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ο Συμεών Μεταφραστής και ο Θεόδωρος Πρόδρομος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου