Από τα Quatrains του Ralph Waldo Emerson

https://www.theguardian.com/books/2025/may/19/poem-of-the-week-from-quatrains-by-ralph-waldo-emerson

 Ποιητής

Να ντύσεις τη φλογερήν ιδέα

με απλά λόγια, τούτο κατορθώνει.

Γιατί τέχνη του μεγάλου πνεύματος είν’

να κρύβει βασιλιά μες σε φτωχικά ρούχα.

Κηπουρός

Αληθινέ Βραχμάνε, στα βρεγμένα λιβάδια του πρωινού,

ερμήνευσε τις Βέδες της βιολέτας,

ή, κρυμμένος στα κλήματα, κοιτάζοντας μέσα απ’ τις θηλιές,

δες το δαμάσκηνο να κοκκινίζει, και το αχλάδι να γέρνει.

Χθες, Αύριο, Σήμερα

Λάμπει η περασμένη εποχή, η επόμενη φαντάζει γεμάτη ελπίδα,

μα το σήμερα σέρνεται φτωχικά, απαρατήρητο ανάμεσα:

Το Μέλλον ή το Παρελθόν κανένα μυστικό δεν κλείνουν πλουσιότερο,

φίλτατο Παρόν, απ’ ό,τι κρατά ο κόρφος σου.

Καζέλλα

Η δοκιμή του ποιητή είναι η γνώση του έρωτα,

γιατί ο Έρως είν’ αρχαιότερος απ’ τον Κρόνο ή τον Δία·

Ποιητής ποτέ δεν υπήρξε, μήτε τώρα μήτε παλιά,

που να μη τρέμει από τους μύθους της αγάπης.

Ο Ralph Waldo Emerson (1803–1882) γεννήθηκε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης: απόφοιτος του Χάρβαρντ, ιερέας, δοκιμιογράφος, ρήτορας και δημοφιλής φιλόσοφος, υπήρξε καθοριστική μορφή στην ανάπτυξη των αμερικανικών φιλελεύθερων αξιών. Ήταν ιδρυτική φυσιογνωμία του Υπερβατισμού (Transcendentalism), του λογοτεχνικού κινήματος που ρίζωσε στις αγγλικές και γερμανικές ρομαντικές παραδόσεις.

Τα τέσσερα αυτά μικρά ποιήματα προέρχονται από την ομάδα μεμονωμένων στίχων με τίτλο Quatrains, που πρωτοεμφανίστηκαν στη συλλογή May-Day and Other Pieces (1867). Μπορούν να διαβαστούν εδώ με τη σειρά που αρχικά δημοσιεύτηκαν. Η υπόθεση, βασισμένη και σε δικά του σχόλια, είναι ότι ο Emerson ανταποκρίνεται συνειδητά στο περσικό είδος των επιγραμμάτων και των γνωμικών στίχων.

Το πρώτο ποίημα, Poet, έχει ιδιαίτερα «τετράγωνη» και ύμνικη μορφή, αλλά η εντολή του, “to mask a king in weeds” («να κρύβει βασιλιά μες σε φτωχικά ρούχα») επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες. Δηλώνει μήπως την υποχρέωση του ποιητή να μιλήσει την αλήθεια στην εξουσία; Ή υπονοεί ότι ο ποιητής πρέπει να αρνείται να αναγνωρίσει κάθε κοσμική εξουσία; Και τι να σημαίνουν τα “weeds”; Είναι μια παλαιότερη λέξη για τα ρούχα, που μπορεί να δείχνει έναν βασιλιά μεταμφιεσμένο σε απλό, καθημερινό ένδυμα· αλλά αφήνει αναπόφευκτα και την αίσθηση του «ζιζανίου» στη βοτανική σημασία του, με όλη τη φυσική του ζωηρότητα.

Ενδιαφέρον έχει επίσης να φανταστούμε τον βασιλιά ως έμβλημα των μεγάλων πολιτιστικών μορφών που ο Emerson κατονομάζει στο ποίημα Solution. Το Solution είναι αρκετά μακροσκελές συνοδευτικό ποίημα σε ένα άλλο, συντομότερο, το The Test, όπου η Μούσα μάς θέτει έναν γρίφο: να αναγνωρίσουμε τα πέντε δημιουργικά πνεύματα που το έργο τους λάμπει πιο φωτεινά. Η απάντηση: Όμηρος, Δάντης, Σαίξπηρ, Σουηδενβόργιος και Γκαίτε. Στο Poet, ίσως ο Emerson να υπενθυμίζει στον εαυτό του ότι η «τέχνη της μεγαλοφυΐας» βρίσκεται στο να αντιστέκεται στην επιδεικτική επίδραση τέτοιων μορφών, χρησιμοποιώντας «απλά λόγια» αντί για μεγαλοπρεπείς, μιμητικές χειρονομίες. Ίσως όμως το ζήτημα είναι πιο απλό και τεχνικό: κάθε «φλογερή σκέψη» μέσα σε ποίημα είναι ισχυρότερη όταν δίνει την εντύπωση ότι αναδύθηκε φυσικά, όπως ένα ζιζάνιο.

Ο Κηπουρός του δεύτερου τετράστιχου απευθύνεται ως «αληθινός Βραχμάνος», ιερέας του Μπράχμα. Στη ινδική σκέψη, ο Μπράχμα είναι το υπέρτατο ον, που εκδηλώνεται σε ολόκληρο το σύμπαν. Οι καλλιτέχνες μερικές φορές τον εικονίζουν με τέσσερα κεφάλια – και ίσως η μορφή του τετράστιχου να αντανακλά από μακριά αυτήν την τετραπλή δομή.

Ο Emerson, βαθιά επηρεασμένος από τις ανατολικές φιλοσοφίες, ενώνει τον Βραχμάνο, τον Κηπουρό και τον (ιδανικό) Ποιητή. Εξαιτίας της ιδιαίτερης σχέσης του με τη φύση, «κρυμμένος στα κλήματα, κοιτάζοντας μέσα από τις θηλιές», η όρασή του θα οξυνθεί και θα εξευγενιστεί αντί να θολώσει. Στην εικόνα των κλημάτων και του beurré (ποικιλία αχλαδιού που όταν ωριμάζει βαραίνει και λυγίζει το κλαδί του), ίσως υπάρχει αντήχηση από τους πρώτους στίχους της Ωδής στο Φθινόπωρο του Κητς. Και παρ’ όλη τη συγκεκριμένη σανσκριτική αναφορά, ο Wordsworth, νομίζω, δεν θα θεωρούσε τις «Βέδες της βιολέτας» ξένο προς το πνεύμα του.

Το Heri, Cras, Hodie (Χθες, Αύριο, Σήμερα), ανακατεύοντας τη συνηθισμένη χρονολογική σειρά της λατινικής τριάδας, επεκτείνει το αρχαίο ανατολικό θέμα της ενσυνειδητότητας (περιγράφεται εδώ γοητευτικά ως «να μη λικνίζεσαι»). Οι τρεις χρονικές μονάδες, Παρελθόν, Μέλλον και Παρόν, αποδίδονται με δεξιοτεχνία, με μια ιδιαίτερα αποτελεσματική προσωποποίηση του Παρόντος σαν απόκληρου, σχεδόν «φτωχού συγγενή»: “To-day slinks poorly off” («Το σήμερα σέρνεται φτωχικά»). Η ρητορική δύναμη αναδύεται ιδιαίτερα στον προφητικό τόνο του τελευταίου διστίχου: “Future or Past, no richer secret folds, / O friendless Present, than thy bosom holds”. Αυτός ο «φτωχός συγγενής» προσφέρει πλούτο σε όσους μπορούν να αγνοήσουν τη δελεαστική «λάμψη» του παρελθόντος και την τάση να ατενίζουν με αόριστη ελπίδα κάτι που δεν μπορεί στην πραγματικότητα να «φαίνεται».

Η επιλογή μου από τα Quatrains κλείνει με επιστροφή στον Ποιητή ως κεντρική μορφή. Ο Καζέλλα δεν είναι ο ίδιος ποιητής· είναι ο συνθέτης και τραγουδιστής που εμφανίζεται στη δεύτερη ωδή της Καθαρτηρίου του Δάντη, και που φαίνεται να μελοποιεί το έργο του ποιητή. Δεν μπορώ να μην νιώσω ότι ο Emerson, ενώ θαύμαζε βαθιά τον Δάντη, ειρωνεύεται κάπως τον Καζέλλα, ή ίσως τον ίδιο τον ρομαντικό έρωτα. Ο δακτυλικός ρυθμός δεν είναι το μόνο στοιχείο που υπονοεί κωμικό υπόγειο τόνο. Υπάρχει και η τελική ομοιοκαταληξία, με την επιμονή της σε μια λαθεμένη έμφαση (αν όχι σε μια «κυρία»). Αν δοθεί τόνος στη λέξη OF αντί για το YORE, όπως απαιτεί το μέτρο, προκύπτει ένα είδος «διπλής ρίμας» που συχνά σηματοδοτεί κωμική έκπτωση: “OF yore” και “LOVE-lore”. Το ποίημα θα μπορούσε να έχει δονηθεί πιο συγκινητικά, είναι αλήθεια· μα εγώ ζεσταίνομαι σε αυτή την πιθανή σπίθα εύθυμης ειρωνείας.

Ο Emerson, ως συγγραφέας, θυμάται σήμερα περισσότερο ως μείζων δοκιμιογράφος παρά ως μείζων ποιητής. Ωστόσο, τα ποιήματά του βρίσκονται στην καλύτερη στιγμή τους, πιστεύω, όταν εστιάζουν σε μικρής κλίμακας θέματα. Τα Quatrains είναι ποιητικές αποστάξεις των βασικών του ιδεών, αλλά διαθέτουν αμεσότητα και ζωντάνια που τα αποδεικνύουν κάτι περισσότερο από παραπροϊόν.