Το Χαϊκού στην Ελλάδα

 

fractalart.gr

της Πέρσας Κουμούτση

Το χαϊκού είναι η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο και προέρχεται από την Ιαπωνία του Μεσαίωνα. Στην πραγματικότητα είναι μια ποιητική φόρμα που αποτελείται από τρεις ομάδες των 5, 7, 5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τρεις στίχους ή σε έναν χωρισμένο με κενά, και συνήθως περιγράφει μια στιγμιαία εμπειρία, μια αίσθηση, ένα συναίσθημα, μια εικόνα της φύσης κλπ, την οποία ο ποιητής επιθυμεί να διατηρήσει στις συνειδήσεις των αναγνωστών του. Ως όρος το χαϊκού καθιερώνεται πιθανότατα στα τέλη του 19ου αι. από τον Μασαόκα Σίκι, ποιητή, εκδότη και εκμοντερνιστή του είδους, ενώ εισηγητής των χαϊκού στην Ελλάδα είναι ο Γιώργος Σεφέρης («Δεκαέξι χαϊκού», Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937) ).

Από τότε η διάδοση της συγκεκριμένης αυτής ποιητικής φόρμας γίνεται αναπότρεπτη και ολοένα πιο δημοφιλής, αν κρίνουμε από τις συλλογές που εκδόθηκαν στην Ελλάδα, αλλά κι από το γεγονός ότι τα χαϊκού εισήχθηκαν και στα Ελληνικά σχολεία για εκπαιδευτικούς λόγους: όχι μόνο για να εξοικειώσουν τους μαθητές μ’ αυτό το ιδιαίτερο είδος ποίησης, αλλά κυρίως ως ένα απλό και αποτελεσματικό τρόπο για να βελτιώσουν τα μέσα έκφρασής τους.

Μια αξιοπρόσεκτη συλλογή ποιημάτων Χαϊκού, η οποία έπεσε τυχαία στα χέρια μου τιτλοφορείται : «Ο Μύθος και ο Ήλιος» και ανήκει στην ποιήτρια Ελένη Μωυσιάδου, μια σύγχρονη ελληνίδα ποιήτρια που ασχολήθηκε επί σειρά ετών με τα χαϊκού και πρόσφατα τα εξέδωσε σε μια εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση από τις εκδόσεις (.poema…)

Παραθέτω μερικούς μόνο από τους στίχους που ξεχώρισα:

****

Βραδιάζει τώρα.
στην ώρα της η νύχτα.
εσύ που είσαι;

Χωρίς αγάπη,
αφώτιστοι οι δρόμοι
κι ο ουρανός σου.

Μια φλούδα σκόνης
στης σκέψης μου τα φύλλα
η θύμησή σου!

Η γοητεία των μικρών αυτών και ιδιόρρυθμων ποιημάτων, 59 στον αριθμό, εντοπίζεται κυρίως στον λιτό και εξαιρετικά σύντομο στίχο, στην πυκνότητα του λόγου, των νοημάτων, αλλά κυρίως στην εικονοποιητική τους δύναμη. Το καθένα από αυτά, κι όλα μαζί στο σύνολο τους, σαν ένα ποίημα εν προόδω, θυμίζουν εκλεπτυσμένες ζωγραφικές μινιατούρες, που παρά τις μικροσκοπικές διαστάσεις τους, αποτελούν ολοκληρωμένα έργα τέχνης, και ως τέτοια διέπονται από τις ίδιες αρχές. Απαιτούν, ωστόσο, κυρίως λόγω του μικροσκοπικού μεγέθους τους, τη δεξιότητα και την πειθαρχία από τον καλλιτέχνη.

To ίδιο ακριβώς συμβαίνει στην περίπτωση των μικροσκοπικών ποιημάτων της Ελένης Μωυσιάδου, τα οποία, εκτός από τα χρώματα και τις μυρωδιές της φύσης, που αποτυπώνονται με εκπληκτική ενάργεια, υποθάλπουν στους εξαιρετικά σύντομους στίχους τους μια ολόκληρη κατάσταση ή μια μικρή ιστορία, και αυτό το πετυχαίνει επιστρατεύοντας λίγες μόλις συλλαβές σε κάθε ποίημά της. Μόλις δεκαεπτά συλλαβές αρκούν, ώστε να συλληφθεί η στιγμή, να καταγραφεί και, καθώς οι λέξεις ποτέ δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν την ολότητα μιας στιγμιαίας εμπειρίας, η ποιήτρια μας δίνει το περίγραμμα της ιδέας της μαζί με εκείνα τα υλικά: την πρώτη ύλη που αντλεί, άλλοτε από την ελληνική φύση και άλλοτε από τη ιστορία, κλείνοντας το μάτι στον αναγνώστη, και προκαλώντας τον να την φανταστεί, να συμπληρώσει τις ψηφίδες της. Έτσι ο αναγνώστης γίνεται, τρόπον τινά, ‘συνεργός’ της δημιουργίας.

Αυτό, όμως, που διακρίνει τη συλλογή πέρα από την ιδιαιτέρως μικρή τους φόρμα, την οικονομία, την εκλεπτυσμένη γλωσσική χάρη, είναι η έντονη στοχαστική διάθεση της ποιήτριας και ο ομολογουμένως διάχυτος λυρισμό της, σε συνδυασμό πάντα με τα «ελληνικά μοτίβα» που επιλέγει να χρησιμοποιεί, μετατρέποντας τα χαϊκού της συγκεκριμένης συλλογής σε μικροσκοπικά αριστουργήματα που χαρίζουν ιδιαίτερη αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη τους. Ο συγκερασμός της παλιάς Ιαπωνικής στιχουργικής φόρμας/τεχνικής με την Ελληνική θεματολογία, τα χρώματα και τη φύση της Ελλάδος και ιδιαιτέρως της Κρήτης, όπου η ποιήτρια ζει τα τελευταία χρόνια, ανάγουν τη μικρή αυτή συλλογή ποιημάτων σε μια πρωτότυπη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σύνθεση.

Όμορφη μέρα!
Γλυκιά σαν την Ιθάκη 
του Οδυσσέα.

Πόρτα δεν έχει
ούτε οδό κι αριθμό
η ευτυχία.

Σαν πεταλούδα!
Μες τα φτερά της σβήνει
Η κάθε μέρα.