H Σάρα Κόπια Σούλαμ (1592-1641) είναι μια από τις πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις των ιταλικών γραμμάτων, μια Εβραία από το γκέτο της Βενετίας που κατάφερε με τη δύναμη του πνεύματός της και την περιπετειώδη ζωή της να περάσει στην ιστορία της νεότερης ιταλικής λογοτεχνίας. Ανήκε σε μία από τις πιο επιφανείς οικογένειες της εβραϊκής κοινότητας της Βενετίας, με ιδιαίτερη παιδεία στα εβραϊκά, τα κλασικά ελληνικά, τα λατινικά και τα ιταλικά κείμενα. Παντρεύτηκε τον Ιακώβ Sullam, γνωστό τοπικό αξιωματούχο και επιχειρηματία. Τον Μάιο του 1618, όταν διάβασε το δράμα Εσθήρ του Γενοβέζου συγγραφέα και μοναχού Ansaldo Cebà (1565–1623), η Sara αποφασίζει να του γράψει για να του εκφράσει τον βαθύ πνευματικό θαυμασμό της, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως έχει πάντα το βιβλίο του κάτω από το μαξιλάρι της. Εκείνος της απαντά πως επιθυμεί να συνεχιστεί η αλληλογραφία τους και της δηλώνει την ελπίδα του να την προσηλυτίσει στον χριστιανισμό. Η αλληλογραφία τους συνεχίζεται τακτικά, ανταλλάσσουν εικόνες, σονέτα και δώρα, χωρίς όμως ποτέ να επιδιώξουν μια μεταξύ τους συνάντηση.
Η Sara συγκέντρωνε συχνά στο σαλόνι της ανθρώπους των γραμμάτων. Οι περισσότεροι ήταν μέλη της περίφημης Accademia degli Incogniti (Ακαδημία των Αγνώστων), μιας βενετικής λογοτεχνικής ομάδας, στη συγκρότηση της οποίας η ίδια είχε παίξει καθοριστικό ρόλο. Ο Cebà, αν και Γενοβέζος φαίνεται να είχε επαφές με αυτόν τον κύκλο διανοουμένων, όπου σύχναζαν επίσης ο συγγραφέας-ποιητής Numidio Paluzzi, ο ζωγράφος- ποιητής Alessandro Berardelli, ο ποιητής-νομικός και ιερέας Baldassare Bonifacio, ο Giovanni Francesco Corniani και ο Leon Modena, ραβίνος, συγγραφέας και λόγιος, ο οποίος διατηρούσε στενές επαφές με την οικογένεια. Σε αυτές τις συναντήσεις, η οικοδέσποινα απολάμβανε τον θαυμασμό των φίλων της, γνώριζε όμως ότι πολλοί μέσα στον ίδιο αυτόν κύκλο την υποτιμούσαν, όπως συχνά συνέβαινε στις γυναίκες οι οποίες συνδέονταν με αυτούς τους αντρικούς κατά κύριο λόγο λογοτεχνικούς χώρους. Στα 1619 ο ραβίνος Leon Modena έγραψε επίσης ένα θεατρικό έργο με θέμα την Εσθήρ και το αφιέρωσε στη Σάρα.
Δύο χρόνια αργότερα, ο ιερέας Bonifacio, μετά από συζητήσεις με τη Σάρα μέσα από συνεχή αλληλογραφία, δημοσίευσε το κείμενο Immortalità dell’anima (Αθανασία της ψυχής), στο οποίο υποστήριζε ότι η Copia Sullam δεν πίστευε στην αθανασία της ψυχής. Εκείνη, διαβάζοντας το ενώ ανάρρωνε από σοβαρή ασθένεια, απάντησε μέσα σε δύο μέρες με ένα κείμενο που η ίδια τιτλοφόρησε Manifesto. Στο έργο αυτό, που δημοσιεύτηκε σε τέσσερις διαφορετικές εκδόσεις μέσα στον ίδιο χρόνο, η συγγραφέας παρουσίαζε τις απόψεις της, κάνοντας συγχρόνως σφοδρή επίθεση στις εναντίον της κατηγορίες του Bonifacio. Στο Manifesto η Σάρα εκδηλώνει το χιούμορ της, αξιοποιεί την κλασική και εβραϊκή της παιδεία με αναφορές στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τον Αριστοτέλη και τον Δάντη, παρεμβάλλει τέσσερα σονέτα. Οι κινήσεις του Bonifacio όμως είχαν δημιουργήσει πλέον για εκείνη τον κίνδυνο να περάσει από την Ιερά Εξέταση με κατηγορίες την βλασφημία και την αίρεση.
Αυτό δεν έγινε, αλλά ο Bonifacio συνέχισε να προσβάλλει τη Σάρα γράφοντας πως ο πραγματικός συγγραφέας του Μανιφέστου είναι ένας ραβίνος, τον οποίο δεν κατονόμαζε. Η Σάρα στέλνει τότε το Μανιφέστο στον Cebà. Εκείνος δεν απαντά για εφτά μήνες και όταν της απαντά δεν έχει καμιά διάθεση να της προσφέρει πραγματική βοήθεια, επιμένει μόνο στην προσπάθεια του να τη μεταστρέψει στον χριστιανισμό. Στα επόμενα χρόνια και μέχρι τον θάνατο του Cebà ανταλλάσσουν μόνο κάποιες επιστολές, ποτέ πια ποιήματα. Και οι δύσκολες στιγμές συνεχίζονται. Ο Paluzzi με τον Berardelli επινοούν την ύπαρξη ενός Γάλλου θαυμαστή της Σάρας και αρχίζουν να τις γράφουν γράμματα υποτίθεται από εκείνον, ενώ τις απαντήσεις της όπως και τα συχνά ακριβά δώρα που έστελνε στον θαυμαστή της, τα λάμβανε ο Paluzzi. Σύντομα η Σάρα ανακάλυψε την αλήθεια και κατήγγειλε τον Paluzzi στις δημόσιες αρχές, δυστυχώς όμως τα αρχεία αυτής της υπόθεσης δεν έχουν βρεθεί. Στην συνέχεια ο Paluzzi με τον Berardelli την κατηγόρησαν για λογοκλοπή γραπτών του Paluzzi, κατηγορίες που έγιναν εύκολα δεκτές και από άλλους, με αποτέλεσμα να καταλήξει το θέμα στο δικαστήριο.
Η Sara Copia Sullam πέθανε ύστερα από τρίμηνη ασθένεια τον Φλεβάρη του 1641, σε ηλικία 49 ετών..
Δύο σονέτα της Sara Copia Sullam
ΙΙΙ
Αν μια λύρα σπουδαία μπορούσε να κάνει
την Στύγα, τον Άδη να στραφούν προς το έλεος,
Κύριε, η δική σας, που τρανότερη δόξα στοχεύει
απ’ τα ύψιστα ουράνια μπορεί τις ψυχές να τραβήξει. 4
Βλέπω πως παύουν όλες οι σφαίρες την αιώνια κίνηση
για να θαυμάσουν φωνές όλο χάρη του θρήνου σου
για τον νεκρό αδερφό σου. Κι εκείνος στενάζει,
γιατί τον τρομάζει να γυρίσει στο βάσανο του χειμώνα, της ζέστης. 8
Φοβάται ότι η μοίρα το τραγούδι σου ακούγοντας που είναι όλο πόνο,
θα βάλει το πνεύμα του σε σάρκα θνητή
και πως θ’ αναβάλει την ευλογημένη ζωή του. 11
Ω, σταμάτα τον θρήνο, το πένθος που απλώνεται εντός σου,
άκου να λέει πώς με το κλάμα σου, ενώ ευτυχεί,
μπορεί τη χαρά να στερείται. 14
Σχόλιο: Το ποίημα απευθύνεται στον Cebà προσπαθώντας να τον παρηγορήσει για τον θάνατο του αδελφού του Λανφράνκο. Στους στίχους του φαίνονται οι απόψεις της ποιήτριας για τη μεταθανάτια ύπαρξη. Η λύρα που προσπαθεί να ελκύσει τους νεκρούς από τον Άδη είναι ίσως μια έμμεση αναφορά στον Ορφέα. Ο Cebà επίσης με τη λύρα της ποίησής του προσπαθεί να τραβήξει από τον ουρανό την ψυχή του νεκρού αδελφού του (στιχ.1-4). Φαίνεται πως το τραγούδι του Cebà μπορεί να ανατρέψει τους αιώνιους νόμους. Η Σάρα όμως παρουσιάζει τον νεκρό αδελφό του, Λανφράνκο, να μην επιθυμεί να επιστρέψει στα βάσανα της επίγειας ζωής (στιχ.10-11). Η Σάρα παροτρύνει τον Cebà να νιώσει ευτυχής για την ευτυχία που έχει βρει η ψυχή του αδελφού του στον ουρανό (στιχ.12-14).
VIII
Ω μορφή θεϊκή της θνητής ζωής
και ύψιστο τέλος στου Θεού τα έργα,
σε σένα αυτός αποκαλύπτεται, τη δύναμή του δείχνει,
για να σε κάνει Αρχόντισσα των όσων δημιούργησε. 4
Νου, τον άνθρωπο διαπλάθεις, να συνορεύει μέσα του
το αθάνατο με το θνητό, κι ανάμεσα στα πρώτα όντα
εδρεύεις στο φτερούγισμα από τα πιο βαθιά τα μέρη
μέχρι εκεί που ο Ουρανός σε σένα υποκλίνεται: 8
Ανόητε λογισμέ, εσύ που τώρα παραιτείσαι
απ’ το να ερευνάς τον εαυτό σου και ζεις μέσα σε πράγματα σαθρά,
μονάχα αποκαλύπτεσαι όταν σιμώνεις τον Θεό, 11
και για να είναι εδώ γαλήνια τ’ ανθρώπινα τα στήθη,
αρκεί να ξέρεις ότι οι Άγγελοι είναι αυτοί που εκλέχθηκαν
να είναι υπηρέτες σου μαζί και φύλακές σου. 14
Σχόλιο: Μέσα στο θνητό σώμα υπάρχει το ένθεο στοιχείο, που είναι η ψυχή.
Η τελείωση του έργου του θεού έρχεται όταν μέσα στο σώμα εμφυσηθεί η αθάνατη ψυχή (στιχ.1-2). Ο Νους, το Πνεύμα μεσολαβεί ανάμεσα στην ψυχή, που είναι το θείο στοιχείο στον άνθρωπο, και στο φθαρτό κομμάτι του που είναι το σώμα (στιχ.5 ) Με τη βοήθεια του Νου ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει από τα βάθη της άγνοιας μέχρι τον ουρανό της γνώσης, μέχρι την επαφή με το θείο. Στο σημείο αυτό φαίνεται η επιρροή από την πλατωνική φιλοσοφία, η οποία εξαπλώθηκε στην Ιταλία με την συμβολή του Marsilio Ficino και άλλων λογίων (στιχ.7-8) Η ποιήτρια κάνει ένα διαχωρισμό ανάμεσα στον Νου που έχει βρει την σωστή του κατεύθυνση με την έρευνα των αιώνιων Ιδεών και σε ένα πνεύμα που χάνεται μακριά από την αναζήτηση της ουσίας (στιχ.9-11).
Άννα Γρίβα [ Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια ]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου