Ο θρήνος του Αδάμ

 

https://www.pemptousia.gr/2021/03/o-thrinos-tou-adam/

Μιχάλης Κουτσός, Φιλόλογος – Συγγραφέας

Ἐξαποστειλάριον, Τριῳδίου Ἦχος β’ Γυναῖκες ἀκουτίσθητε 

Τῆς ἐντολῆς σου Κύριε, παρήκουσα ὁ ἄθλιος,

 Την εντολή σου, Κύριε παράκουσα, εγώ ο άθλιος

καί γυμνωθείς τῆς σῆς δόξης αἰσχύνης πέπλησμαι, οἴμοι!

καί τῆς τρυφῆς ἐκβέβλημαι τοῦ Παραδείσου εὔσπλαγχνε.

Και ξεγυμνώθηκα από τη δόξα σου και γέμισα ντροπή, αλίμονό μου.

Και διώχθηκα από την απόλαυση του Παραδείσου, σπλαχνικέ μου πατέρα.

Ἐλεῆμον ἐλέησον τόν στερηθέντα

δικαίως τῆς ἀγαθότητος τῆς σῆς. 

Εσύ που είσαι ελεήμων, ελέησέ με,

εμένα που δίκαια στερήθηκα την καλοσύνη σου.

 Σχολιασμός

Ο υμνωδός στέκεται στη γύμνωση του Αδάμ και της Εύας μετά την παρακοή και αντιπαραθέτει τη γύμνωση από τη θεϊκή δόξα, με την οποία τον τίμησε ο Θεός, και τη στέρηση των αγαθών του Παραδείσου με την ντροπή που ντύθηκε, όταν κατάλαβε τι πήγε και έκανε. Και δεν τον καλύπτει το φύλλο συκής, γιατί μόνο μετά την παρακοή πονήρεψε το μάτι του και είδε  ότι ήταν γυμνός, πράγμα που δεν τον ενοχλούσε πριν από την παρακοή. Και μαζί με τον γενάρχη μας Αδάμ πονήρεψε και όλο το ανθρώπινο γένος και βλέπει και φέρεται πονηρά απέναντι στους ανθρώπους. Κι όταν το μάτι του ανθρώπου  είναι πονηρό, τότε όλος ο άνθρωπος γίνεται πονηρός.

Δεν μένει τίποτε άλλο παρά το έλεος του Θεού. «Ἐλεῆμον ἐλέησον με» φωνάζει ο υμνωδός για λογαριασμό μας  και δεν παραπονιόμαστε, γιατί δίκαια στερηθήκαμε την αγαθότητα του Θεού, δίκαια τιμωρηθήκαμε για τα σφάλματά μα.

 

Ἐξαποστειλάριον, Τριῳδίου Ἦχος β’ Τοῖς Μαθηταῖς συνέλθωμεν 

Ἀποικισθέντες, Κύριε, Παραδείσου τό πρῶτον

 διά τῆς ξύλου βρώσεως,

Διωγμένοι, Κύριε, από τον Παράδεισο την πρώτη φορά

Γιατί φάγαμε από το ξύλο της βρώσεως του καλού και του κακού

ἀντεισήγαγες πάλιν

 διά Σταυροῦ καί τοῦ Πάθους σοῦ Σωτήρ καή Θεέ μου,

μας ξανάβαλες πάλι μέσα στον Παράδεισο

με τον Σταυρό και το Πάθος Σου, Σωτήρα και Θεέ μου

δι’ οὗ ἡμᾶς ὀχύρωσον τήν Νηστείαν πληρῶσαι ἁγνοπρεπῶς

καί τήν θείαν Ἔγερσιν προσκυνῆσαι τό Πάσχα τό σωτήριον

 σέ Τεκούσης πρεσβείαις.

Γι  αυτό κάνε μας δυνατούς να τηρήσουμε την νηστεία με αγνή καρδιά

και να προσκυνήσουμε την Θεία  Έγερση

 που είναι για μας το σωτήριο Πάσχα

με τις πρεσβείες αυτής που σε γέννησε.

Σχολιασμός

Εδώ γίνεται αντιπαράθεση ανάμεσα στο ξύλο του Παραδείσου, από το οποίο έφαγε και τιμωρήθηκε με θάνατο, και στο ξύλο του Σταυρού, από το οποίο προήλθε η σωτηρία του ανθρώπου. Ο Θεός θέλησε να σώσει τον άνθρωπο με το ίδιο ξύλο που τιμωρήθηκε, με το ίδιο ξύλο και να τον σώσει, όμως σ’ αυτό ξύλο δεν υπήρχαν μήλα για ευαρέστηση αλλά η σταυρωμένη αγάπη από την οποία προήλθε η ζωή και η ανάσταση. Όπως η βρώση ήταν η αιτία της εξώσεώς μας από τον Παράδεισο έτσι και η Νηστεία είναι ο μόνος δρόμος για να γυρίσουμε και πάλι στον Παράδεισο. Η εκκλησία την Μ. Τεσσαροκοστή μας δίνει αυτήν την ευκαιρία, ώστε «ἁγνοπρεπῶς», δηλαδή με καθαρή καρδιά να αξιωθούμε να δούμε με τα μάτια της ψυχής μας την Θεία Έγερση, το Θείο Πάσχα. Αυτό όμως θα το πετύχουμε μόνο με τις πρεσβείες της μάνας που γέννησε τον Χριστό, της Θεογεννήτριας Μαρίας.

 Στιχηρά Ἰδιόμελα τοῦ Τριῳδίου Ἦχος πλ. α’ 

Οἴμοι! ὁ Ἀδάμ, ἐν θρήνῳ κέκραγεν,

ὅτι ὄφις καί γυνή θεϊκῆς παρρησίας με ἔξωσαν,

Αλίμονό μου, έσκουζε ο Αδάμ με θρήνο

Γιατί το φίδι και η γυναίκα με  απομάκρυναν

 από την θεϊκή παρουσία

καί Παραδείσου τῆς τρυφῆς ξύλου βρῶσις ἡλλοτρίωσεν.

Και η  βρώση του ξύλου της ζωής

 με αποξένωσε από την απόλαυση του Παραδείσου

 Οἴμοι! οὐ φέρω λοιπόν τό ὄνειδος,

ὁ ποτέ βασιλεύς τῶν ἐπιγείων πάντων κτισμάτων Θεοῦ,

νῦν αἰχμάλωτος ὤφθην ὑπό μιᾶς ἀθέσμου συμβουλῆς,

Αλίμονό μου, πώς να υποφέρω τέτοια ντροπή

Εγώ που ήμουν κάποτε βασιλιάς σε όλα τα επίγεια κτίσματα του Θεού

Τώρα εμφανίστηκα σαν ένας αιχμάλωτος

Εξαιτίας μιας συμβουλής έξω από τους θεσμούς που υπήρχαν

καί ὁ ποτέ δόξαν ἀθανασίας ἠμφιεσμένος

τῆς νεκρώσεως τήν δοράν ὡς θνητός ἐλεεινῶς περιφέρω.

Εγώ που κάποτε ήμουν ντυμένος με τη δόξα της αθανασίας

Τώρα περιφέρομαι ως ελεεινός θνητός φορώντας τη φθορά της νέκρωσης

 Οἴμοι! τίνα τῶν θρήνων συνεργάτην ποιήσομαι;

Αλίμονο ποιον θρήνο να έχω συνεργό

Ἀλλά σύ Φιλάνθρωπε, ὁ ἐκ γῆς δημιουργήσας με,

εὐσπλαγχνίαν φορέσας

τῆς δουλείας τοῦ ἐχθροῦ ἀνακάλεσαι

καί σῶσον με. 

Αλλά Εσύ Κύριε Φιλάνθρωπε, Εσύ που με δημιούργησες από το χώμα

Εσύ που φόρεσες το ρούχο της ευσπλαχνίας

Απάλλαξέ με από τη δουλεία του εχθρού

Και σώσε με.

Σχολιασμός  

Στο ιδιόμελο αυτό ο υμνωδός παρουσιάζει τον Αδάμ να δικαιολογείται και να ρίχνει το φταίξιμο στο φίδι και στη γυναίκα του. Όχι ότι και αυτοί δεν ευθύνονται αλλά την τελική ευθύνη την έχει ο  ίδιος που παρασύρθηκε τόσο από το φίδι όσο και από τη γυναίκα του. Το αποτέλεσμα είναι ένα: το ότι στερήθηκε τη δυνατότητα να είναι κοντά στον Θεό και να τον απολαμβάνει από την μια και από την άλλη να τον αλλοτριώσει η βρώση του ξύλου, δηλαδή η παράβαση της εντολής. Η παράβαση της εντολής σημαίνει έλλειψη εμπιστοσύνης στο Θεό και πίστη στον Σατανά, ο οποίος τον παγίδευσε χωρίς να το καταλάβει. Δεν μπορεί να υποφέρει την ντροπή λέει αλλά δεν μετάνιωσε και δεν ζήτηση συγνώμη από τον Θεό αλλά απλώς μεταμελήθηκε. Η μετάνοια είναι του Θεού, η μεταμέλεια του Σατανά, ο οποίος επιδιώκει τον θάνατό μας, όπως το επεδίωξε και πέτυχε με τον Ιούδα, ο οποίος και αυτός μεταμελήθηκε αλλά «απελθών απήγξατο».

Αναλογίζεται πώς ήταν και πώς κατάντησε. Ήταν βασιλιάς όλης της κτίσεως και έγινε αιχμάλωτος για μια εξωθεσμική και αδικαιολόγητη παρακοή. Ήταν ντυμένος με τη θεϊκή δόξα της αθανασίας και τώρα ντύθηκε με την προβιά της φθοράς και του θανάτου και έτσι περιφέρεται ελεεινός και τρισάθλιος. Δεν υπάρχουν λόγια, δεν υπάρχουν κλάματα και οδυρμοί για το κακό που έκανε. Κι όμως υπάρχει μια ελπίδα. Όσο μεγάλο κι αν είναι το παράπτωμα, τόσο μεγάλη και ακόμη πιο μεγάλη, ή μάλλον άπειρη, η φιλανθρωπία του Θεού πατέρα. Είναι αυτός που φόρεσε την ευσπλαχνία και δημιούργησε τον άνθρωπο. Αναγνωρίζει, λοιπόν, την αιχμαλωσία και την δουλεία στον Παμπόνηρο εχθρό και ζητάει να τον ανακαλέσει και να τον σώσει.

Ἦχος πλ. α’ 

Τό στάδιον τῶν ἀρετῶν ἠνέῳκται,

 οἱ βουλόμενοι ἀθλῆσαι εἰσέλθετε,

 ἀναζωσάμενοι τόν καλόν τῆς Νηστείας ἀγῶνα·

Το στάδιο της άσκησης των αρετών έχει ανοίξει

Όσοι θέλετε να αγωνιστείτε μπέστε  μέσα

Αναλαμβάνοντας τον αγώνα τον καλό της Νηστείας.

οἱ γάρ νομίμως ἀθλοῦντες, δικαίως στεφανοῦνται,

 Γιατί όσοι αθλούνται νόμιμα, δίκαια στεφανώνονται.

 καί ἀναλαβόντες τήν πανοπλίαν τοῦ Σταυροῦ,

τῷ ἐχθρῷ ἀντιμαχησώμεθα,

Κι  αφού φορέσετε την πανοπλία του Σταυρού

Αντιπαραταχθείτε στον εχθρό

 ὡς τεῖχος ἄρρηκτον κατέχοντες τήν Πίστιν,

καί ὡς θώρακα τήν προσευχήν,

καί περικεφαλαίαν τήν ἐλεημοσύνην,

έχοντας ως τείχος  απαρασάλευτο την Πίστη

και ως θώρακα την προσευχή

και ως περικεφαλαία την ελεημοσύνη.

ἀντί μαχαίρας τήν νηστείαν,

 ἥτις ἐκτέμνει ἀπό καρδίας πᾶσαν κακίαν.

Αντί για κοφτερό μαχαίρι να έχετε την Νηστεία

Η οποία  αποκόπτει από την καρδιά κάθε κακία.

Ὁ ποιῶν ταῦτα, τόν ἀληθινόν κομίζεται στέφανον,

παρά τοῦ Παμβασιλέως Χριστοῦ, ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Κρίσεως. 

Αυτός που κάνει αυτά παίρνει το αληθινό στεφάνι

Από τον Παμβασιλέα Χριστό την ημέρα της κρίσης.

Σχολιασμός

Το Στάδιο στο οποίο θα αγωνιστούμε για την απόκτηση αρετών  είναι η Μ. Τεσσαρακοστή, η οποία αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα μετά την Κυριακή της Τυρινής. Επομένως η περίοδος αυτή αρχίζει και το Στάδιο ήδη έχει ανοίξει κα περιμένει τους αθλητές. Δεν είναι υποχρεωτική η συμμετοχή στους αγώνες αυτούς, γι  αυτό και ο υμνωδός λέγει να μπούνε μέσα στο Στάδιο όσοι θέλουν να αθληθούν. Ο πρώτος αγώνας που θα γίνει στο Στάδιο αυτό είναι ο αγώνας της Νηστείας, ο οποίος είναι καλός για τα καλά αποτελέσματα που έχει.

Κάθε αγώνισμα έχει τους κανονισμούς του, το ίδιο και το αγώνισμα της Νηστείας. Αν λοιπόν αγωνιστούμε νομίμως, δηλαδή σύμφωνα με τον κανόνα της Νηστείας, τότε δίκαια θα φτάσουμε στο τέρμα και θα στεφανωθούμε. Με ποια όπλα όμως θα αγωνιστούμε ενάντια στον πολυμήχανο εχθρό; Με την πανοπλία που μας δίνει ο Σταυρός του Κυρίου, ο οποίος από σύμβολο αισχύνης έγινε σύμβολο νίκης, γιατί ο Κύριός μας πεθαίνοντας πάνω στον Σταυρό νίκησε «θανάτω θάνατον πατήσας».

Πέρα όμως από την πανοπλία του Σταυρού η εκκλησία μας μάς παρέχει και άλλα όπλα, όπως την πίστη που μόνο με τείχος μπορούμε να την παρομοιάσουμε. Η πίστη προφυλάγει όλους τους πιστούς, προσωπικά όμως ο καθένας πρέπει να έχει την προσευχή ως θώρακα, για να αντιστέκεται στα χτυπήματα του εχθρού, την ελεημοσύνη που μας προφυλάγει από τα χτυπήματα του εχθρού στο κεφάλι. Όλα αυτά όμως είναι για την άμυνά μας, ενώ για την επίθεσή μας είναι η Νηστεία, η οποία με το κοφτερό της μαχαίρι κόβει κάθε κακία από την καρδιά και δεν την αφήνει να αναπτυχθεί. Επομένως έχουμε πόλεμο και καλούνται οι μαχητές του Χριστού να πολεμήσουν και να νικήσουν. Ο πόλεμος όμως αυτός δεν είναι εύκολος, γιατί είναι αόρατος και πνευματικός. Το τροπάριο αυτό μας θυμίζει το αντίστοιχο χωρίο του Απ. Παύλου, από το οποίο ενδεχομένως να έχει εμπνευστεί:

« 6.12 ὅτι οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις. 6.13 διά τοῦτο ἀναλάβετε τήν πανοπλίαν τοῦ θεοῦ, ἵνα δυνηθῆτε ἀντιστῆναι ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ πονηρᾷ καί ἅπαντα κατεργασάμενοι στῆναι. 6.14 στῆτε οὖν περιζωσάμενοι τήν ὀσφύν ὑμῶν ἐν ἀληθείᾳ, καί ἐνδυσάμενοι τόν θώρακα τῆς δικαιοσύνης, 6.15 καί ὑποδησάμενοι τούς πόδας ἐν ἑτοιμασίᾳ τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης, 6.16 ἐν πᾶσιν ἀναλαβόντες τόν θυρεόν τῆς πίστεως, ἐν ᾧ δυνήσεσθε πάντα τά βέλη τοῦ πονηροῦ [τά] πεπυρωμένα σβέσαι· 6.17 καί τήν περικεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου δέξασθε, καί τήν μάχαιραν τοῦ πνεύματος, ὅ ἐστιν ῥῆμα θεοῦ, 6.18 διά πάσης προσευχῆς καί δεήσεως προσευχόμενοι ἐν παντί καιρῷ ἐν πνεύματι,(Προς Εφεσ.. 6,12-18).

Δεν έχει σημασία οι μικροδιαφορές των κειμένων, όση σημασία έχει ότι έχουμε να κάνουμε με πόλεμο και ότι πρέπει να οπλιστούμε με τα όπλα, που μας παρέχει η εκκλησία, για να βγούμε νικητές

 

Ένα άλλο ιδιόμελο της Τυρινής

αναφέρεται στη μεγάλη σημασία που έχει η Νηστεία.

 Ἦχος πλ. β’ 

Ἀδάμ τοῦ Παραδείσου διώκεται, τροφῆς μεταλαβών ὡς παρήκοος,

Ο Αδάμ διώχνεται από τον Παράδεισο, γιατί παράκουσε

και πήρε την τροφή που δεν έπρεπε.

Μωσῆς θεόπτης ἐχρημάτισε,

νηστείᾳ τά ὄμματα τῆς ψυχῆς καθηράμενος.

Ο Μωυσής είδε με τα ίδια του τα μάτια τον Θεό,

αφού καθάρισε τα μάτια της ψυχής του με τη νηστεία.

Διό τοῦ Παραδείσου οἰκήτορες γενέσθαι ἐπιποθοῦντες,

 ἀπαλλαγῶμεν τῆς ἀλυσιτελοῦς τροφῆς, καί Θεόν καθορᾷν ἐφιέμενοι,

Κι  αφού θέλουμε να γίνουμε κάτοικοι του Παραδείσου

Ας απαλλαγούμε από την ανώφελη τροφή,

γιατί επιθυμούμε να δούμε κι  εμείς τον Θεό

Μωσαϊκῶς τήν τετράδα τῆς δεκάδος νηστεύσωμεν,

προσευχῇ καί τῇ δεήσει εἰλικρινῶς προσκαρτεροῦντες,

Κι όπως ο Μωυσής να νηστέψουμε τις τέσσαρις από τις δέκα ημέρες

Δείχνοντας ειλικρινή καρτερία με προσευχή και με παράκληση

 κατευνάσωμεν τῆς ψυχῆς τά παθήματα,

ἀποσοβήσωμεν τῆς σαρκός τά οἰδήματα,

Ας κατευνάσουμε τα πάθη της ψυχής μας

Και ας εξαφανίσουμε τα πρηξίματα της σάρκας

κοῦφοι πρός τήν ἄνω πορείαν μετίωμεν,

κι έτσι ανάλαφροι ας πάρουμε την ανοδική πορεία

 ὅπου αἱ τῶν Ἀγγέλων χορεῖαι, ἀσιγήτοις φωναῖς,

τήν ἀδιαίρετον ἀνυμνοῦσι Τριάδα

καθορᾷν τό ἀμήχανον κάλλος καί δεσποτικόν.

όπου οι χοροί των Αγγέλων με ασίγαστε φωνές

ανυμνούν την αδιαίρετη Τριάδα

και ατενίζουν την  αφοπλιστική και βασιλική  ομορφιά.

Ἐκεῖ ἀξίωσον ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ ζωοδότα,

τούς ἐπί σοί πεποιθότας συγχορεῦσαι ταῖς τῶν Ἀγγέλων στρατιαῖς,

ταῖς τῆς τεκούσης σε Μητρός Χριστέ πρεσβείαις,

 καί Ἀποστόλων καί τῶν Μαρτύρων  καί πάντων τῶν Ἁγίων.

Εκεί αξίωσέ μας, Υιέ θεού Ζωοδότη,

εμάς που έχουμε στηρίξει τις πεποιθήσεις μας σε Σένα,

να είμαστε στον ίδιο χορό με τους Αγγέλους

με τις πρεσβείες της μητέρας σου που σε γέννησε, Χριστέ μου

και όλων των Αποστόλων και των Μαρτύρων και όλων των Αγίων.

Σχολιασμός

Πρόκειται για την εκδίωξη του Αδάμ από τον Παράδεισο. Παράλληλα αναφέρεται και η αιτία της εκδίωξής του, που δεν είναι κανένα έγκλημα, αλλά γιατί έφαγε κάτι. Και θα έλεγε κανείς τόσο σοβαρό είναι αυτό, ώστε να εκδιωχθεί από τον Παράδεισο; Ναι είναι σοβαρό, όταν αυτό είναι απαγορευμένο. Ο Αδάμ παράκουσε την εντολή του Θεού κι έτσι έδειξε με την παρακοή του έλλειψη εμπιστοσύνης στον Θεό.    Στο αντίθετο άκρο κινήθηκε ο Μωυσής, οποίος με τη νηστεία καθάρισε τα μάτια της ψυχής του και είδε τον Θεό, έγινε θεόπτης.

Αν τώρα κι εμείς θέλουμε να γίνουμε κάτοικοι του Παραδείσου, πρέπει να απαλλαγούμε από την τροφή που μας είναι ανώφελη, αφού επιθυμούμε να δούμε κι εμείς τον Θεό. Είναι εντυπωσιακό πόση σημασία δίνεται στην αποφυγή της τροφής, πράγμα που το βλέπουμε και στη τεσσαρακονταήμερη νηστεία του Χριστού στην έρημο και στη θέσπιση της νηστείας της Μ. Τεσσαρακοστής. Για το λόγο αυτό και οι ασκητές νηστεύουν όλο τον χρόνο. Όμως πιο σημαντικός είναι ο λόγος της αποφυγής της τροφής, που δεν είναι άλλος από την υπακοή στο Θέλημα του Θεού. Καμιά τροφή δεν είναι αμαρτωλή, αμαρτωλός γίνεται ο άνθρωπος, όταν έχει εντολή να μην φάει, και τρώει.

Παράδειγμα νηστείας είναι και ο Μωυσής, που νήστευε τέσσερις στις δέκα φορές, γι  αυτό και καλούμαστε να τον μιμηθούμε, αλλά παράλληλα με την νηστεία πρέπει να κάνουμε δεήσεις και προσευχές με κάθε ειλικρίνεια. Τα αποτελέσματα τα προσευχής είναι να κατευνάσουμε τα πάθη της ψυχής και να αποφύγουμε τις αρρώστιες του σώματος, για να ανεβαίνουμε πιο ανάλαφροι στην ανοδική πορεία. Το κέρδος αυτής της προσπάθειας δεν είναι μικρό, διότι θα αντικρίσουμε τους χορούς των αγγέλων, οι οποίοι ασταμάτητα υμνολογούν την Τριαδική Θεότητα και ατενίζουν την ακαταμάχητη δεσποτική ομορφιά. Δεν είναι βέβαια μικρό τα να είμαστε μαζί με τους αγγέλους και να υμνολογούμε τον Θεό, πργμα που θα μας γεμίζει με απόλυτη ευφροσύνη.

Αυτό ζηλεύει ο υμνωδός και αυτό ζητάει από τον Ζωοδότη Υιό του Θεού. Όμως επειδή μόνοι μας δεν μπορούμε να το καταφέρουμε, καταφεύγουμε στις πρεσβείες της μητέρας του, της Παναγίας, και των Αποστόλων και των Μαρτύρων και όλων των Αγίων, οι οποίοι αξιώθηκαν να γευτούν αυτήν τη χαρά.