Μοντερνισμός, το μικρόβιο που μόλυνε σε μεγάλο βαθμό το σώμα της λογοτεχνίας

https://www.fosonline.gr/plus/politismos/article/205557/monternismos-to-mayro-koyti-tis-logotexnias

 Δημήτρης Στεφανάκης

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, η λογοτεχνία μοιάζει να έχει επιζήσει από αεροπορικό δυστύχημα. Ο μοντερνισμός, κίνημα που καθόρισε την πορεία της, δεν είναι παρά το «μαύρο κουτί»...

Ο μοντερνισμός είναι πάνω απ’ όλα ένα μικρόβιο που μόλυνε σε μεγάλο βαθμό το σώμα της λογοτεχνίας, έτσι ώστε ύστερα από αυτόν τίποτε πια να μην είναι ίδιο. Θα έλεγε κανείς πως ισοδυναμεί με τον πρόωρο θάνατό της, αν και στην ουσία ο μοντερνισμός λειτούργησε ως σωσίβιο, όπως ακριβώς και στην τέχνη και στη φιλοσοφία.

Χωρίς τις ριζικές αλλαγές που επέφερε η συνθήκη της νεωτερικότητας η λογοτεχνία θα είχε ολοκληρώσει την αποστολή της στα τέλη του 19ου αιώνα και θα λέγαμε σήμερα πως το κύκνειο άσμα της δεν ήταν παρά το μεγαλειώδες ρώσικο μυθιστόρημα. Ο Φλομπέρ και ο Ντοστογιέφσκι από τη μια και ο Νίτσε από την άλλη έθεσαν τα θεμέλια μιας νέας εποχής. Ο Γάλλος με την εμμονική μουσικότητά του και ο Ρώσος με τον αχαλίνωτο εξπρεσιονισμό του, απέδρασαν από τον Τολστοϊκό φράχτη του ρεαλισμού κι έφεραν στο νέο αιώνα τα δώρα τους. Ο Νίτσε με την αφήγηση των ιδέων έγινε ο πρόδρομος του μπινγκ μπανγκ στη γερμανική λογοτεχνία.

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, είτε μιλάμε για τον Προυστ, τον Τζόις, την Γουλφ, τον Κάφκα, τον Μούζιλ, τον Ζιντ ή τον Μπροχ είτε για τον Πάουντ, τον Έλιοτ, τον Γέιτς, τον Ρεμπό, τον Βαλερύ ή τον Ρίλκε μιλάμε για το ίδιο πράγμα. Ποίηση και πεζογραφία βαδίζουν χέρι χέρι στον αχαρτογράφητο δρόμο της νεωτερικότητας. Ο Προυστ, αυτός ο μάγος της πρόζας, είχε ομολογήσει πως το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η ποίηση.

Εγκαταλείπεται η πλοκή και η λαγνεία του θέματος, το ρεαλιστικό κάδρο της αφήγησης, η πολυδιαφημισμένη αντικειμενικότητα του 19ου αιώνα. Μια νέα συνθηματολογία τύπου «η τέχνη για την τέχνη» οδηγεί σε ένα νέο φαινόμενο. Όταν θα εκραγεί ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, ο μοντερνισμός που ανέτρεψε και παρώδησε τόσο τον ρεαλισμό θα έχει ήδη ολοκληρώσει την αποστολή του. Ακόμα και αν τα πράγματα είχαν εξελιχθεί αλλιώς, το μεταμοντέρνο θα είχε μπει αναπόφευκτα στη ζωή μας και στη λογοτεχνία, περιφέροντας για λίγο το σκήνωμα του μοντερνισμού στις ατραπούς της διανόησης.

Για όσα συνέβησαν πραγματικά εκείνα τα σκοτεινά όσο και φωτεινά χρόνια των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα μιλά ο μοντερνισμός που δεν είναι παρά το μαύρο κουτί της λογοτεχνίας.