Σύμφωνα με τον καθηγητή λογοτεχνίας και βιογράφο του Poe, Kevin J. Hayes (1959- ),
Ακόμα κι αν αρκετοί έχουν ενστάσεις για την εγκυρότητα αυτής της άποψης, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την σημαντική επίδραση που άσκησε το έργο του Poe στην παγκόσμια λογοτεχνία από το δεύτερο μισό του δεκάτου ενάτου αιώνα και έπειτα. Έτσι ενδεικτικά, εκτός από πολλούς γνωστούς συμπατριώτες του όπως ο Ambrose Bierce (1842-1914;), o Howard Phillips Lovecraft (1890-1937) και ο Herman Melville (1819-1891), ξεκάθαρες επιρροές από τον Poe δέχτηκε μεγάλο μέρος της σύγχρονης αστυνομικής λογοτεχνίας από τον Arthur Conan Doyle (1859-1930) και έπειτα. Επίσης, είναι γνωστή και η επίδραση του Poe στους Γάλλους συμβολιστές ποιητές, όπως ο Charles Baudelaire (1821-1867) και ο Stephane Mallarme (1842-1898), που μετέφρασαν μεγάλο μέρος του έργου του και διαδραμάτισαν, ιδίως ο πρώτος, σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση του στην Ευρώπη, καθώς και σε αρκετούς Γάλλους πεζογράφους μεταξύ των οποίων ο Jules Verne (1828-1905) και o Guy de Maupassant (1850-1893). Ακόμα, σταθερό παραμένει το ενδιαφέρον για τον Poe και στα ύστερα χρόνια μέχρι και σήμερα με πολλούς σημαντικούς και διαφορετικούς μεταξύ τους λογοτέχνες να εκφράζουν το θαυμασμό τους για το έργο του και κάποιους να επηρεάζονται άμεσα από αυτό, από τον Marcel Proust (1871-1922), τον Paul Valery (1871-1945) και τον Jorge Luis Borges (1899-1986) μέχρι τον Νικαραγουανό Rubén Darío (1867-1916), τον Κροάτη Antun Gustav Matoš (1873-1914), τον Ουρουγουανό Horacio Quiroga (1878-1937) και τον Ιάπωνα Edogawa Ranpo (πραγματικό όνομα Tarō Hirai, 1894-1965).
Λιγότερο γνωστή, ωστόσο, είναι η επίδραση που άσκησε το έργο του Poe στην ελληνική λογοτεχνία. Η πρώτη μετάφραση έργου του στα ελληνικά ανήκει στον Νικόλαο Πολίτη (1852-1921) ο οποίος μετέφρασε το 1872 το διήγημα «The thousand and second tale of Scheherazade». Ωστόσο, ο Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904) ήταν εκείνος που πρώτος ασχολήθηκε συστηματικά και ουσιαστικά σύστησε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα μέσω της μετάφρασης του διηγήματος του τελευταίου «The Facts in the Case of M. Valdemar» («Το πάθημα του κ. Βαλδεμάρου») που δημοσιεύτηκε το 1877 στο περιοδικό Παρνασσός και την οποία ακολούθησαν μεταφράσεις και άλλων διηγημάτων και ποιημάτων καθώς και μια κριτική μελέτη για τον Poe. Ο Ροΐδης εστιάζει περισσότερο στη σατιρική πλευρά του Poe, όπως εκφράστηκε σε κείμενα σαν το «Balloon Hoax», αντίθετα με τον Baudelaire- τονοποίο επίσης σύστησε στο ελληνικό κοινό ο Ροΐδης το 1873- που έδινε έμφαση στη υπερφυσική πλευρά του έργου του και παρουσίαζε τον ίδιο σαν τον απόκληρο μιας εχθρικής κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιρροή του Poe αναγνωρίζεται και σε ένα από τα πρώιμα κείμενα του Ροΐδη, που έγραψε το 1866 ταυτόχρονα με το κλασσικό σατιρικό του μυθιστόρημα Πάπισα Ιωάννα, την «Περιήγηση εις την Σελήνην», όπου εντοπίζεται μια ψευδοεπιστημονική αληθοφάνεια και μια παιγνιώδη διάθεση απέναντι στον αναγνώστη με τρόπο που θυμίζει κάποια φαρσικά κείμενα του Αμερικανού συγγραφέα.
Μια δεκαετία μετά την παρουσίαση του Poe στο ελληνικό κοινό από τον Ροΐδη, ο Παναγιώτης Πάνας και ο Κ.Ι. Πρασσάς μεταφράζουν συστηματικά και άλλα διηγήματα και ποιήματα του Aμερικανού, ενώ και ο Περικλής Γιαννόπουλος (1869-1910) μεταφράζει το 1896 το Κοράκι.
Ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896) γράφει το 1883 το διήγημα «Ποίος ήτον ο φονεύς του αδερφού μου», όπου ένας άντρας αναζητά εναγωνίως το φονιά του αδερφού του και ο προστατευόμενος της μητέρας του προσφέρεται να τη βοηθήσει για να αποκαλυφθεί στη συνέχεια πως ο τελευταίος είναι εκείνος που τον σκότωσε άθελά του και να χάσει τα λογικά του. Ο ρόλος και οι μέθοδοι του ευφυούς ερευνητή του δολοφόνου γειτνιάζουν με τις τεχνικές τον ιδιωτικού ντετέκτιβ Auguste Dupin που πρωταγωνιστεί στις αστυνομικές ιστορίες του Poe «The murders in the rue Morgue», «The mystery of Marie Roget» και «The purloined letter» και ο οποίος μπορεί να εξιχνιάσει τις πλέον περίπλοκες περιπτώσεις ανακαλύπτοντας μια σειρά αιτιών που οι υπόλοιποι χαρακτήρες αγνοούν.
Το 1893 κάνει την εμφάνιση του ο Νικόλαος Επισκοπόπουλος (1874-1944) που παρουσιάζει μια σειρά διηγημάτων («τρελλά διηγήματα», όπως τα ονομάζει) τα οποία φαντάζουν ξένα σε σχέση με τον τότε κυρίαρχο στην εγχώρια λογοτεχνία ηθογραφικό νατουραλισμό, όντας φανερά επηρεασμένος από τα εφιαλτικά οράματα και τις εικόνες φρίκης πολλών ιστοριών του Poe (βλ. το σχετικό άρθρο του γράφοντος Επισκοπόπουλος – Βουτυράς: Πρώιμα δείγματα τρόμου & φαντασίας στη νεοελληνική λογοτεχνία).
Ακολούθως, το 1896 ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) κάνει μια απόπειρα γραφής ενός φανταστικού διηγήματος -από τις ελάχιστες πεζογραφικές του απόπειρες- με τίτλο «Εις το φως της ημέρας», όντας επηρεασμένος από κάποιες ιστορίες του Poe όπως το «Κλεμμένο γράμμα» και το «Οβάλ πορτραίτο», όπου ένας νεαρός άνδρας δέχεται την απρόσμενη επίσκεψη ενός φαντάσματος που του ζητά να το βοηθήσει να ανακαλύψει έναν θησαυρό.
Το 1903 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951) γράφει το διήγημα «Ο τρελλός με τους κόκκινους κρίνους», το οποίο πραγματεύεται τον εξειδανικευμένο έρωτα ενός παράφρονα λόγιου για μια νεκρή γυναίκα που φτάνει στο σημείο να κλέψει το σώμα της από το νεκροταφείο και να το θάψει στο περιβόλι του για να επικοινωνεί μαζί του μέσω των λουλουδιών, θυμίζοντας αρκετά αντίστοιχα διηγήματα του Poe, όπως τη «Λιγεία» και τη «Βερενίκη».
Το 1916 εκδίδεται η συλλογή διηγημάτων του Ιωάννη Κονδυλάκη (1861-1920) «Όταν ήμουν δάσκαλος», όπου υπάρχουν μερικά δείγματα στα οποία φαίνεται καθαρά η επίδραση του Poe με χαρακτηριστικότερο το ομότιτλο με το κλασσικό διήγημα του Αμερικανού «Ο μαύρος γάτος». Σε αυτό ο Κονδυλάκης παρουσιάζει έναν τραπεζικό υπάλληλο ο οποίος διακατέχεται από μανία καταδίωξης και υποψιάζεται ότι ένας συνάδελφός του προσπαθεί να τον οδηγήσει στην παραφροσύνη.
Έπειτα, το 1920 ο Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928), ένας ακόμα κατεξοχήν ποιητής, γράφει ένα από τα λιγοστά πεζά του κείμενα με τίτλο «Το καύκαλο», όπου μια νεκροκεφαλή, την οποία κλέβει ένας ποιητής από μια οστεοθήκη και την περιεργάζεται στο σπίτι του μαζί με έναν φίλο του, αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο και με μαύρο χιούμορ την περιπέτειά της.
Εκτός βέβαια από αυτό το παράδειγμα, ο Καρυωτάκης, όπως και αρκετοί σύγχρονοί του, έτρεφε μεγάλο θαυμασμό για το έργο του Poe, το οποίο μελέτησε και αυτός μέσω του Baudelaire, ενώ στο γνωστό ποίημα του «Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων» κάνει αναφορά και στους δύο.
Επίσης, άμεση αναφορά στον Poe όπου εκδηλώνει τον θαυμασμό του κάνει και ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943) στο ποίημα του «Emerson, Poe, Whitman», φανερώνοντας την αναγνώριση του Αμερικανού και από το τότε κυρίαρχο εγχώριο λογοτεχνικό στερέωμα. Την ίδια στιγμή, οι μεταφράσεις οι μεταφράσεις των πεζών, των ποιημάτων αλλά και των θεωρητικών μελετών του Poe γνωρίζουν άνθηση από το 1910 έως το τέλος του Μεσοπολέμου και πολλές από αυτές δημοσιεύονται σε οικογενειακά περιοδικά ποικίλης ύλης κάνοντας τον συγγραφέα ευρύτερα γνωστό στο ελληνικό κοινό. Παράλληλα, ο Δημοσθένης Βουτυράς (1872-1958), ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες διηγηματογράφους του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, έγραψε εκτός των άλλων και αρκετά διηγήματα που χαρακτηρίστηκαν ως «μαύρα» και στα οποία κυριαρχεί μια υποβλητική σκοτεινή εικονοποιία και μια παραισθητική ατμόσφαιρα παρόμοιες με κάποιες ιστορίες του Poe (βλ. το σχετικό άρθρο του γράφοντος Επισκοπόπουλος – Βουτυράς: Πρώιμα δείγματα τρόμου & φαντασίας στη νεοελληνική λογοτεχνία).
Tο 1919 ο Φώτης Κόντογλου (1895-1965) κάνει την εμφάνισή του στα ελληνικά γράμματα με την νουβέλα του «Pedro Cazas», μια θαλασσινή εξωτική περιπέτεια που έχει επιρροές από κάποιες ανάλογες ιστορίες του Poe- όπως το «Γράμμα σε ένα μπουκάλι» το οποίο και μετέφρασε ο Κόντογλου- και εμπεριέχει κάποια θεματικά μοτίβα που επανέρχονται συχνά στα διηγήματα του Αμερικανού συγγραφέα, όπως η ταφή ενός ζωντανού ανθρώπου, η επιστροφή ενός νεκρού στη ζωή και η διαταραγμένη ψυχοσύνθεση των, ενίοτε μεθυσμένων, ηρώων.
Επιδράσεις από τον Poe φέρει και το διήγημα του Νίκου Κ. Νικολαΐδη (1884-1956) «Ο Σκέλεθρας» (1924), για κάποιον φτωχό που μέσα στην απελπισία του πούλησε τον σκελετό του για μελλοντική επιστημονική χρήση αλλά αφού το μετανιώνει σκεφτόμενος ότι μετά τον θάνατό του θα μείνει άταφος και εκτεθειμένος για πάντα σε κάποια πανεπιστημιακή αίθουσα, αποξενώνεται απ’ το περιβάλλον του και σταδιακά οδηγείται στην παραφροσύνη και τελικά στην αυτοκτονία.
Επίσης, άλλοι Έλληνες λογοτέχνες που συνδιαλέχθηκαν ανοιχτά με τον Poe είναι ο Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984), ο Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) και ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975). O Σκαρίμπας υιοθετεί από τον Poe αρκετά θεματικά μοτίβα, όπως τον σωσία και τις φασματικές γυναικείες μορφές, καθώς και αφηγηματικές τεχνικές, όπως την πρωτοπρόσωπη αφήγηση μιας εξωφρενικής ιστορίας, ενώ τιτλοφορεί την πρώτη του ποιητική συλλογή «Ουλαλούμ», όπως και το ομώνυμο ποίημα του Poe. Ωστόσο, ο Σκαρίμπας φαίνεται ενίοτε επηρεασμένος από τον Αμερικανό και στο πεζογραφικό του έργο όπως στο μυθιστόρημά του «Το βατερλώ δυο γελοίων», όπου το μοτίβο του σωσία παραπέμπει ευθέως στο «William Wilson» του Poe.
Ο Σεφέρης, από την άλλη, δίνει το τίτλο «Raven» σε ένα από τα ποιήματα της συλλογής του «Τετράδιο Γυμνασμάτων» και με την επιγραφή «In memoriam E. A. P.» το αφιερώνει στον Poe, ενώ το ποίημα του «Το ύφος μιας μέρας» φέρει ως υπότιτλο τη φράση «We plainly saw that not a soul lived in that fated vessel!» από την «Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ» του Poe. Τέλος, ο Εμπειρίκος εμπνέεται από την «Ελεωνόρα» του Poe και γράφει το διήγημα «Η κόρη της Πενσυλβανίας» που περιλαμβάνεται στη συλλογή «Γραπτά ή προσωπική μυθολογία», όπου χρησιμοποιεί στοιχεία τόσο από το έργο όσο και από τη ζωή του Poe, ενώ το 1944 προλογίζει μια ψυχαναλυτική μελέτη της μαθήτριας του Sigmund Freud (1856-1939) πριγκίπισσας Μαρίας Βοναπάρτη (1882-1962) σχετικά με την λανθάνουσα νεκροφιλία στο έργο του Poe.
Καταλήγοντας, συμπεραίνουμε ότι το έργο του Poe δεν άφησε ασυγκίνητη την εγχώρια λογοτεχνική σκηνή και αρκετοί από τους σπουδαιότερους και γνωστότερους εκπροσώπους της επηρεάστηκαν και εμπνεύστηκαν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από αυτό. Ωστόσο, όπως είναι ευνόητο, οι προαναφερθείσες περιπτώσεις αποτελούν μερικά ενδεικτικά πρώιμα δείγματα καθώς η διαχρονικότητα και το μεγάλο ειδικό βάρος του έργου του Poe το καθιστούν μια σταθερή πηγή έμπνευσης για πολλούς νεότερους, όπως ο Τριαντάφυλλος Πίττας (1912-1999), αλλά και σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς, όπως για παράδειγμα μαρτυρά η πρόσφατη σειρά παιδικών-εφηβικών βιβλίων της Αγγελικής Ράδου (1979-) «Οι σκοτεινές ιστορίες του νεαρού Πόε».
ΠΗΓΕΣ
academia.edu
aikaterinitempeli.wordpress.com
eglima.wordpress.com
ejournals.epublishing.ekt.gr
issuu.com/diavazo.gr
greek-language.gr
oanagnostis.gr
Δεληβοριά, Γ. (2004), Το φάσμα της τρέλας: Ζητήματα γραφής και αναπαράστασης στην ελληνική πεζογραφία του 19ου και 20ου αιώνα, Θεσσαλονίκη
Κολίτση, Φ. (2006), Ο Πέδρο Καζάς (1920) μεταξύ φαντασίας και νεωτερικότητας, Αθήνα
Μαρκόπουλος, Ι. (2018), Η ποιητική της ρήξης στο φανταστικό διήγημα: Από τον Edgar Allan Poe στον Julio Cortazar, Θεσσαλονίκη
Ντουνιά, Χ. (2005), Απηχήσεις του Ε. Α. Πόε στο έργο του Γιάννη Σκαρίμπα, Χαλκίδα
Τσιράκογλου, Ε. (2016), Edgar Allan Poe’s presence in Greek literature (1878-1900), Θεσσαλονίκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου