Η κουρδική ποίηση στη σύγχρονη εποχή

Ο μεγάλος Κούρδος συγγραφέας και ποιητής Αχμεντέ Χανί

Έργο του Arif Sevinç

Τα βάσανα του Κουρδικού λαού γέννησαν ετούτα τα ποιήματα. Αυτό που εκφράζουν, όμως, δεν είναι μόνον ο πόνος και η θλίψη, αλλά και η αντίσταση η απόλυτη αποφασιστικότητα να επιζήσουν ως λαός μέσα σε συνθήκες τρομαχτικής και απεχθέστατης καταδίωξης. Η καταπίεση που υφίστανται οι Κούρδοι είναι πραγματική φρίκη, που όμως πολλοί είναι οι συνάνθρωποί τους άλλων χωρών που την αγνοούν ή κάνουν πως την αγνοούν. Αυτά τα ποιήματα είναι «γυμνά», παθιασμένα, ζωντανά και αποκαλυπτικά. Πηγάζουν από άμεση και βιωμένη εμπειρία. Πρόκειται για μια μικρή αλλά βαθιά συγκινητική ανθολογία.

Τα κουρδικά γράμματα ζουν μια αναγέννηση ανάλογη με εκείνη της Δύσης του 16oυ αιώνα. Χωρίς να υποκύπτει στην καταστολή, χωρίς να φοβάται τις απαγορεύσεις και την αιματοχυσία στο Κουρδιστάν, ο Κουρδικός λαός συνεχίζει τον αγώνα του για νόμιμη αναγνώριση των δικαιωμάτων του και για την ίδια του την ύπαρξη. Υπερασπίζει τη ζωή του με δύο όπλα: τη γλώσσα και τον ένοπλο αγώνα.

Ποιήματα, τραγούδια, μια πλημμύρα από καινούργια βιβλία για την ιστορία και τη ζωή του Κουρδικού λαού διαπερνούν τις γενιές και συντηρούν τη συνέχεια της ταυτότητας ενάντια σ’ όλες τις αντιξοότητες, οπλίζοντας με περηφάνια για το παρελθόν και με ελπίδα για το μέλλον. Αυτή η πολιτιστική αναγέννηση στηρίζει την κουρδική δύναμη για αντίσταση στον κρυφό πόλεμο που μαίνεται στα χωριά και στα βουνά της πατρίδας τους.

Όταν έκανα την επιλογή γι’ αυτή τη μικρή ανθολογία Κουρδικής ποίησης, προσπάθησα να έχει ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: οι ποιητές να είναι όλοι στη ζωή και να γράφουν την εποχή της σύνταξης αυτής της ανθολογίας, να είναι όλοι ποιητές απελευθερωμένοι απο την παλιά παράδοση της Κουρδικής ποίησης, επειδή οι εικόνες και οι μεταφορές τους θα ήταν πιο άμεσες, θα στηρίζονταν λιγότερο στον συμβολισμό των προηγούμενων ποιητικών γενεών. Αυτό θα έκανε τα μεταφρασμένα ποιήματα πιο προσιτά στους αναγνώστες. Οι ποιητές και τα ποιήματά τους έπρεπε να προέρχονται και απο τα τέσσερα τμήματα του Κουρδιστάν απο την Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία- ακόμη και αν είχαν εξαναγκαστεί σε εξορία λόγω της δουλειάς τους και της πίστης τους στις κουρδικές τους ρίζες.

Όπως λέει ο Κούρδος ποιητής Ferhad Shakeley: «Υπάρχει ένας ισχυρός σύνδεσμος ανάμεσα στην κατάσταση της ποίησης και στις πολιτικές συνθήκες σε κάθε δεδομένη στιγμή. Ακολουθώντας την ιστορία του Κουρδικού λαού, τις περιόδους της κάμψης και της διεύρυνσης, βλέπουμε να σχηματίζεται μια ενδιαφέρουσα εικόνα της θέσης και της κατάστασης της λογοτεχνίας στην κοινωνία. Και παρ’ όλο που η σχέση ανάμεσα στη λογοτεχνία και στην πολιτική κατάσταση είναι πολύπλοκη και πολύπλευρη, είναι γεγονός πως σε περιόδους σχετικής ελευθερίας και οικονομικής άνθησης, ανθεί και η λογοτεχνική ζωή…».

Τα ποιήματα που παρουσιάζονται εδώ τα χαρακτηρίζει η αγάπη για το Κουρδιστάν και για το φυσικό περιβάλλον των βουνών, για τις πεδιάδες, τους ποταμούς, τα λουλούδια, τον ήλιο, τη σελήνη και τ’ αστέρια, ο θαυμασμός και η λατρεία για τους Κούρδους μαχητές της ελευθερίας, που είναι γνωστοί είτε ως αντάρτες είτε ως pesmerga («αυτοί που αντικρίζουν τον θάνατο»), όπως φαίνεται στο ποίημα του Rafiq Sabir «Ο Δρόμος του Όπλου ». Δεν λείπει όμως από αυτά η αγάπη των αντρών ποιητών για τις γυναίκες, το βάσανο του έρωτα χωρίς ανταπόδοση, η τραγική μοναξιά της εξορίας και ο βασανιστικός πόθος των ποιητών να ξαναδούν το Κουρδιστάν. Αφθονούν οι εικόνες της οργής για την απώλεια, την καταστροφή και τη σκληρότητα, που υπάρχουν σε κάθε πόλεμο, αλλά και εικόνες περηφάνιας και τιμής για τον αγώνα που γίνεται για την υπεράσπιση της πατρίδας και του λαού -όπως διαγράφεται ανάγλυφα στο ποίημα του Ζιγιάν Αντάρ «Ταξιδεύω». Είναι επίσης φανερός ο δύσκολος αγώνας της γυναίκας του Κουρδιστάν για μεγαλύτερη ανεξαρτησία και ελευθερία μέσα σε μια παραδοσιακά πατριαρχική κοινωνία – πρόκειται για την ισότητα που κατακτούν οι γυναίκες πολεμώντας για ένα ελεύθερο Κουρδιστάν πλάι-πλάι με τους άντρες, τόσο στην εξορία όσο και στα χωριά, στις πόλεις, αλλά και στα βουνά, όπως γίνεται φανερό στο τελευταίο ποίημα αυτής της μικρής ανθολογίας.

Αλλά αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι οι δεσμεύσεις και οι περιορισμοί μέσα στους οποίους οι Κούρδοι ποιητές, συγγραφείς και συνθέτες βρίσκουν έκφραση για τις ιδέες και τα αισθήματά τους.

Στην Τουρκία (Βόρειο Κουρδιστάν), αν και η κουρδική γλώσσα δεν είναι πια παράνομη στον προφορικό λόγο, επιβάλλονται σοβαροί περιορισμοί στη χρήση της. Κάθε κουρδικό πατριωτικό, πολιτικό ή εθνικό αίσθημα απαγορεύεται στο λόγο, στη συγγραφή, στο τραγούδι και στις εκπομπές. Τα βιβλία, τα περιοδικά, οι κασέτες και οι ταινίες υπόκεινται σε αυστηρότατη λογοκρισία από την τουρκική κυβέρνηση που αρνείται να αναγνωρίσει τη σαφή, ανεξάρτητη εθνική ταυτότητα των Κούρδων που ζουν στα τωρινά της σύνορα. Οι Κούρδοι, εκτός των συνόρων της, αναφέρονται κατ’ ευφημισμόν ως υπήκοοι της χώρας που κυβερνιέται από την πλειοψηφία, δηλαδή ως Ιρακινοί, ως Ιρανοί πολίτες, ως Τούρκοι που μιλούν κουρδικά .

Στο Ιράκ (Νότιο Κουρδιστάν), αν και η κουρδική γλώσσα δεν έχει υποστεί πολιτική τέτοιας εκμηδένισης από τις διάφορες κυβερνήσεις, τα καθεστώτα που διαδέχτηκαν το ένα το άλλο εκεί προσπάθησαν ανέκαθεν να περιορίσουν τους κουρδικούς πόθους και να καταστείλουν την κουρδική «αυτονομία» στην πράξη, αν και όχι κατ’ όνομα. Οι Κούρδοι υπέστησαν μιαν εκστρατεία γενοκτονίας από το κόμμα Μπαάθ που πήρε την εξουσία το 1963. Αν και ακολούθησε μία σύντομη περίοδος σχετικής ελευθερίας, που στη διάρκειά της άνθησαν η μουσική και η ποίηση στο Ιράκ, η κατάρρευση του Κουρδικού κινήματος το 1975 οδήγησε πολλούς Κούρδους διανοούμενους στην ασφάλεια του εξωτερικού. Οι πλέον αφοσιωμένοι από τους συγγραφείς, τραγουδιστές και ποιητές συνέχισαν τη δημιουργική τους ζωή και στις χώρες της εξορίας τους, αλλά αυτές οι συνθέσεις αναπόφευκτα πια αντανακλούν τον τεράστιο πόθο των δημιουργών τους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους: σε μια πατρίδα που θα είναι μια χώρα ειρήνης, όχι μαχών και καταστροφής.

Στο Ιράν (Ανατολικό Κουρδιστάν), η κουρδική κουλτούρα -πεζός λόγος, ποίηση και μουσική- άνθησε στην περίοδο πριν από τους δύο παγκόσμιους πολέμους, καθώς και στη διάρκεια της σύντομης ακμής της Κουρδικής Δημοκρατίας του Μαχαμπάντ το 1946, όταν ο κουρδικός πόθος για αυτοδιάθεση γνώρισε μια σύντομη περίοδο πραγμάτωσης. Από την ισλαμική επανάσταση του 1979, όμως, η πολιτιστική έκφραση κάθε είδους έχει κατασταλεί στο Ιράν και το Κουρδικό Απελευθερωτικό Κίνημα στα βορειανατολικά της χώρας υπέστη πολλά χτυπήματα με τις διαδοχικές δολοφονίες των Κούρδων ηγετών. Αν και το καθεστώς ανέχεται κάποια είδη κουρδικής και περσικής μουσικής και ποίησης, τα αισθήματα που έχουν σχέση με το παρόν πρέπει να παρουσιάζονται με στερεότυπες εικόνες. Σε τούτη την ανθολογία δεν έχω συμπεριλάβει αξιόλογους και αγαπημένους ποιητές από το ανατολικό Κουρδιστάν, όπως τον Hemin, διότι το έργο τους ανήκει σε μια άλλη γενιά κλασικής κουρδικής ποίησης και δεν μπορεί να θεωρηθεί «σύγχρονη».

Ετούτη η ανθολογία δεν μπορεί με κανένα τρόπο να θεωρηθεί πως εξαντλεί το αντικείμενό της. Στόχος της είναι μόνον να εισάγαγει τον αναγνώστη στην Κουρδική ποίηση, ενώ αναγνωρίζει πως αναπόφευκτα οι μοναδικοί ρυθμοί και οι αποχρώσεις της γλώσσας έχουν σχεδόν καταργηθεί στη μετάφραση, αλλά οι αισθήσεις, τα αισθήματα και οι εικόνες πάλλονται ακόμη και μας καλούν να μπούμε στην αληθινή καρδιά του Κουρδιστάν.

Τα ποιήματα που συμπεριλήφθηκαν σ’ αυτήν την ανθολογία επιλέχτηκαν όλα για την αξία τους και λειτουργούν αντιστικτικά. Ποίηση πολύ γνωστών ποιητών συνυπάρχει με έργο άλλων, νεότερων, που η φήμη τους δεν είναι ακόμη πολύ μεγάλη. Θέλησα να περιλάβω στις σελίδες αυτές ποιήματα που αναδεικνύουν τις πιο ουσιώδεις πλευρές της κουρδικής ζωής στις μέρες μας: την αντοχή, την επιμονή, την αφοσίωση, καθώς και τον πανίσχυρο πόθο για ελευθερία, ειρήνη και απαλλαγή των καθημερινών Κούρδων από τα συνεχή μαρτύρια και την ασταμάτητη καταστολή των καθημερινών, κοινών ανθρώπων που οι ζωές τους ολόκληρο τον αιώνα που πέρασε παίζεται με φόντο το φοβερό αγώνα για επιβίωση και στους οποίους οφείλεται η αναγνώριση των δικαιωμάτων τους.

cemilturan.gr