Η ποίηση του Ρωμανού του Μελωδού στα Χριστούγεννα και στα Θεοφάνεια

apostoliki-diakonia.gr

Θεοδώρου Ξύδη, Η ποίηση Ρωμανού του Μελωδού στα Χριστούγεννα και στα Θεοφάνεια, Αθήνα 1949, σελ. 17-22

Στα «Analecta Savra», επίσης, στο τόμ. 'A, σελ.16-23, έχει καταχωρηθεί το Κοντάκιο Ρωμανού του Μελωδού «Εις τα 'Aγια Θεοφάνεια». Αποτελείται από το προοίμιο και 18 στροφές ή οίκους, ά- ιή.

Η περίληψη των οίκων του Κοντακίου «Εις τα 'Aγια Θεοφάνεια» του Ρωμανού μάς δίνει αυτό το σύντομο σχήμα: Στο προοίμιο απευθύνεται στον Χριστό ως προς φως που εσημειώθη στους ανθρώπους, στον α΄ οίκο ο υμνογράφος διηγείται στους πιστούς το εγκόσμιο φανέρωμα του Χριστού, στον β΄ μάς μεταφέρει στον θεό και στους πρωτόπλαστους, στον γ΄ μάς παρουσιάζει τον Χριστό στον Ιορδάνη, στον δ΄ τον φόβο του Ιωάννη, στον ε΄ την επίκληση του δέους του Ιωάννη απέναντι στον Χριστό, στον στ΄ την παράκληση του Ιωάννη τη ζωγραφίζει θερμότερη, στον ζ΄ συνεχίζεται η ικεσία σε τόνο εσωτερικότερο, στον η΄ αρχίζει η απάντηση του Χριστού, στον θ΄ η απάντηση αυτή αποβαίνει πιο επίμονη, στον ι΄γίνεται εντονώτερη, στον ια΄ επίσης επιβλητική, στον ιβ΄ ανταπαντά ο Ιωάννης υποταγμένος στο θείο θέλημα, στον ιγ΄ ο Χριστός δίνει νέα απόκριση όπου αναπνέει η επουράνια χάρη, στον ιδ΄ πάλι ο Ιωάννης ανταποκρίνεται υποτασσόμενος τελικά και προβλέπει στον Ιησού έτοιμος για τη βάπτιση, στον ιε΄ χειροθετεί ο Ιωάννης τον Χριστό, στον ιστ΄ ο βαπτιστής Ιωάννης μιλάει στους πιστούς σχετικά με το βάπτισμα, στον ιζ΄ εξακολουθεί η ομιλία του στους πιστούς στον ίδιον ευλαβή τόνο για το βαπτιζόμενο, στον ιη΄ ο Ιωάννης βαπτίζει τον Χριστό.

Ακόμα πιο σύντομα, η περίληψη των οίκων, με τα πρόσωπα της Βαπτίσεως, έχει έτσι: Ο υμνογράφος προς τον Χριστό ( προοίμιο), ο υμνογράφος προς τους πιστούς (α'), ο Χριστός προς τον Ιωάννη ( γ', η', θ', ι', ια', ιγ'), ο Ιωάννης προς τον Χριστό (ε', στ', ζ', ιβ', ιδ'), ο Ιωάννης προς τους πιστούς (ιστ', ιζ'). Επίσης, ο υμνογράφος παραθέτει τα κατά τους Πρωτοπλάστους (β'), τον δισταγμό του Ιωάννη (δ'), τη χειροθεσία (ιε') και το θείο βάπτισμα (ιη').

Το προοίμιο «Εις τα 'Aγια θεοφάνεια » είναι:

Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη, και το φως σου, Κύριε, εσημειώθη εφ΄ ημάς, εν επιγνώσει υμνούντας σε·

Ήλθες, εφάνης, το φως το απρόσιτον.

Έτσι αρχίζει ο ύμνος του Ρωμανού, που μας θυμίζει το παμπάλαιο είδος αυτό της ποιήσεως, που είναι στη γενικότητα του ο Ύμνος, καθώς το διατηρούσε η ανθρώπινη μνήμη, κι όπως ανάγεται στους προομηρικούς χρόνους, κι από τότε με τη συνοδεία μουσικού οργάνου εμεγάλυνε λατρευόμενες θεότητες. Από τον πανάρχαιο υμνικό ποιητή, τον Ορφέα, αυτό το νόημα έχει ο πρωτεϊκός ύμνος. Εδώ, στο προοίμιο του Ρωμανού, καθώς και στους οίκους που ακολουθούν, όπως και σε άλλους εκπροσώπους της εκκλησιαστικής υμνογραφίας, περικλείεται η ορθόδοξη αντίληψη περί δογμάτων, και γι' αυτό σπεύδει ο υμνογράφος, επειδή πρόκειται για τα Επιφάνεια, ν' αναφωνήσει ευθύς αμέσως τόσο εύλαλα :

Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη,

Και ν' αναφερθεί στη λάμψη της θείας εορτής, όπως προσκαλεί στο υμνολόγημα της:

Και το φως σου, Κύριε, εσημειώθη εφ' ημάς, εν επιγνώσει υμνούντας σε.

Ακολουθεί το εφύμνιο του Προοιμίου: 
Ήλθες, εφάνης, το φως το απρόσιτιν.

Από τους δύο στίχους του εφυμνίου του Προοιμίου, τον δεύτερο: 
Το φως το απρόσιτον 
τον βρίσκουμε έτσι και στους 18 οίκους του Κοντακίου (α'-ιη').

Τον πρώτο στίχο: 
Ήλθες, εφάνης

Τον συναντάμε όμοιο μόνο στους οίκους α΄ και β΄. Στα εφύμνια όμως των οίκων γ΄, δ΄, θ΄, ια΄, ιβ΄, ιγ΄, ιδ΄, ιζ΄, ιη΄, ο πρώτος στίχος είναι διαφορετικός. Οι οίκοι ε΄ και στ΄ έχουν μεταξύ τους όμοιο τον πρώτο στίχο του εφυμνίου. Επίσης, με μικρή παραλλαγή, μοιάζει ο πρώτος στίχος του εφυμνίου στους οίκους ζ΄ και ιε΄, και κάπως στον η΄. Ακόμα, με παραλλαγή, μοιάζει ο πρώτος στίχος του εφυμνίου στους οίκους ι΄ και ιστ΄.

Η χριστιανική υμνογραφία παρουσιάζει τη σπουδαιότατη ανάπτυξή της ιδίως από τον 5 ο έως τον 8 ο αιώνα. Κυριότερα, στα μοναστήρια έχουμε την καλλιέργεια των ύμνων. Ο Ρωμανός ακμάζει στο τέλος του πρώτου τετάρτου του στ΄ αιώνα έως τις αρχές του τελευταίου τετ άρτου του ίδιου αιώνα. Η ποίηση του Ρωμανού, καθώς και όλη η υμνογραφία, έχει πηγή γλωσσική ελληνική, αφού μάλιστα ο Ύμνος εβλάστησε στην Ελλάδα και από αυτή μεταφυτεύθηκε κι αλλού, αλλά απλώνει και προς την ποίηση των Εβραίων τις ρίζες της και με τη βοήθεια της καρποφορεί. Γιατί η εβραϊκή ποίηση ήταν κοντά στον χριστιανισμό. Από την ποίηση των Εβραίων, έτσι μόνο τις συνήθεις διαθέσεις των ανθρώπων, αλλά είναι της θρησκευτικής λατρείας, η κυριότερη ενάσκηση. Είναι εκείνη η ιερή εντύπωση των Εβραίων, που ιδανικό της ποιήσεώς τους ήταν η συναίσθηση του θείου, και οι ωδές, όπως και το κρούσμα των χορδών, έκαναν επιδεικτική την ψυχή τους της πιο υψηλής αποκαλύψεως. Με την ποίηση του Ρωμανού θυμόμαστε της αρχαίας ελληνικής λατρείας τις ποιητικές και μουσικές καθιερώσεις, όπως είναι ο παιάνας στον Απόλλωνα, η εξωτερίκευση της τιμής στη Δήμητρα με τον ούλο, η φιληλιάς ωδή για την εμφάνιση του ήλιου, η παράκληση προς την 'Aρτεμη με τη βοήθεια του ουπίγγου, ο θρήνος στον τάφο με τον Ιάλεμο, η μονώδια των ιερέων με τη λύρα στους ιερούς τόπους, τ' άσματα στον Διόνυσσο, η Φόρμιγγα των Ευμολπίδων.

Η εβραϊκή ποίηση, που τόσο εμπνέει τον Ρωμανό τον Μελωδό, ένα μόνο είδος ποιήσεως εγνώρισε : τη λυρική. Το έπος και το δράμα είναι άγνωστο στην ποίηση των Εβραίων. Το έπος βρίσκει γόνιμο έδαφος σε λαούς που έχουν μύθους ως παράδοση, κι' ακόμα πολυθεϊστική θρησκεία. Έτσι, Έπος εδημιούργησαν οι Έλληνες, και οι Ινδοί, όπως κι' άλλοι λαοί, και το δράμα ελληνικό δημιούργημα είναι επίσης. Από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης μόνο ο «Ιώβ» μπορεί να χαρακτηρισθεί ως έπος, αλλά πάλι δεν καλύπτεται η όλη ιδιοτυπία του.

Η διαυγής διάνοια του Ρωμανού, απλώνοντας τα φτερά της στους ελληνικούς κι' εβραϊκούς ορίζοντες, προ παντός την αποκάλυψη της χριστιανικής αλήθειας έχοντας προορισμό της, με μεγάλη αποτελεσματικότητα εισδύει στις πτυχώσεις του ποιητικού θέματός της κάθε φορά. Η οξύτατη ματιά του ακριβώς καρφώνεται στην αιωνιότητα, για να επιστατήσει σε μια πλούσια εικονοσυλλογή, από την οποία έχει εύκολα την παραβολική εξιδανίκευση. Με τον τρόπο αυτό, ο Ρωμανός αποφεύγει της εκδηλώσεις της κραυγής του πάθους. Έτσι, το ενδότερο βάθος του εκδηλώνεται σε αναδίπλωση της διηγήσεως:

Τον εν ερήμω ποταμόν

Και ορόσον εν καμίνω

Και όμβρον εκ Παρθένου ιδών ο Ιωάννης, εν Ιορδάνη τον Χριστόν, φόβω εταράχθη.

Αφού μιλήσαμε πιο πάνω για τη συνομιλία της βαπτίσεως, που έχει ο Ιωάννης με τον Ιησού στον Ιορδάνη, καθώς απλώνεται στη σειρά των οίκων, που τους προαναφέραμε, πρέπει να προσθέσουμε πως αυτό πλαταίνει στις στροφές του Κοντακίου ο Ρωμανός είναι σύντομα διαταγμένο στην ευαγγελική περικοπή του Ματθαίου. Θ' αρκεστώ σ' ένα σημείο της περικοπής αυτής του Ματθαίου ( γ΄, 14-15)

Ο δε Ιωάννης διεκώλυεν αυτόν λέγων· εγώ χρειάν έχω υπό σου βαπτισθήναι και συ έρχη προς με; Αποκριθείς δε ο Ιησούς είπε προς αυτόν· 'Aφες άρτι· Ούτω γαρ πρέπον εστίν ημίν πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην.

Να μοιράσουμε την περικοπή σε όσα προβάλλει ο Ιωάννης και σε όσα απαντά ο Χριστός, αναζητώντας τα στις επιδράσεις στον Ρωμανό. Στον οίκο ζ΄ θα δούμε αυτήν την παράταξη ερωτημάτων του Ιωάννη από τον Ρωμανό:

Επέστης ρέθροις δια τι; 
Τι θέλων αποπλύναι, 
Η ποίας ανομίας 
Ο δίχα αμαρτίας και συλληφθείς και γεννηθείς; 
Συ μεν έρχη προς με· 
Ουρανός δε και η γη 
Τηρεί, ει προπετεύομαι · 
Λέγεις μοι · βάπτισον με, αλλ ' άνωθεν 
'Aγγελοι σκοπούσι.

Διάφορες ανθρώπινες σκέψεις, που γίνονται ελατήρια πράξεων, διαδέχονται η μια την άλλη αστραπιαία. Σειρά ερωτημάτων δεν κάνει τιποτ ' άλλο, παρά να ξετυλίγει το δέος μπροστά στον θεό, να προβάλλει με ταπείνωση την αμαρτία μπροστά στο υπέρτατο αγαθό.

Και η απάντηση του Χριστού. Θα την αναζητήσουμε πρώτα στον οίκο η΄, όπως σχετίζεται κάπως άμεσα προς το δεύτερο μέρος της ευαγγελικής περικοπής·

Όμως άφες άρτι· 
Ούτω γαρ πρέπον εστίν 
Πληρώσαι α προώρισα · 
'Aφες άρτι και τέως αποσείσαι ταύτην 
Την δειλίαν · 
Λειτουργίαν χρεωστείς μοι 
Και δει σε νυν ταύτην εκπληρώσαι.

Όμως στον παρακάτω οίκο θ΄, το ίδιο νόημα της αποκρίσεως του Χριστού θα το συναντήσουμε σε άλλες εκφράσεις, έμμεσα προσομοιάζουσες στην επιταγή του Ιησού προς τον Πρόδρομο, που είναι περιγραφικές μιας δράσεως. Σ' αυτή τη δράση δεν θα διαπιστώσουμε τη σύγκρουση, εκείνη που είναι απεχθής ή δαιμονική, αλλά την αλληλοδιαδοχή του καθαρού αθλήματος, την πλημμύρα της αγάπης του θεού και του σεβασμού του ανθρώπου, που δεν αλληλοδιώκονται, την υπερίσχυση του αγαθού και την επικράτησή του:

Την δεξιάν μόνον δάνεισόν μοι · 
Και πνεύμα σου κρατώ 
Και όλον σε έχω, 
Την παλάμην δε τη σην, 
Πως ου κιχράς μοι ; 
Ένδον σου ειμί 
αι έξωθεν· τι με φεύγεις; 
Στήθι, και κράτει 
Το φώς το απρόσιτον.

Η Ορθοδοξία αποδέχεται το βάπτισμα του πιστού ως μέσον αναγεννητικό του ανθρώπου. Σωρεία από δωρεές αθανασίας παραδέχεται για τον βαπτιζόμενο άνθρωπο, και μάλιστα στο νήπιο: εξαφανίζει την αρχέγονη αμαρτία, και την προσωπική ακόμα. Αυτή τη θεία χάρη θέλει να τη σμίξει ο υμνογράφος με την πίστη στον οίκο ιά, γιατί αυτή προσδιορίζει την ενέργεια του μυστηρίου της βαπτίσεως:

Τι δε μέλλω 
Χαρίζεσθαι τοις αγαπητοίς μου· 
Ανοίγω ουρανούς, κατάγω το Πνεύμα, 
Τούτο χορηγώ αυτοίς εις αρραβώνα. 
Δεύρο ουν και συ 
Προσέγγισον, ίνα μάθης 
Πόθεν αστράπτει 
Το φως το απρόσιτον.

Ας θυμηθούμε, στο σημείο αυτό, το βάπτισμα των πιστών: Η πίστη των γονέων και του αναδόχου αναπληρώνει συμβολικά την πίστη του νηπίου, που φυσικά λείπει- τόσο απαραίτητο στοιχείο είναι. Κι ακόμα, από το στόμα του Ιερέα στο βάπτισμα των πιστών σε τρίτι πρόσωπο απαγγέλεται η ιερουργία, που τελλείται από αυτόν- και αυτό δεν γίνεται τυχαία. Η κατάδυση του Ιησού στον Ιορδάνη, καθώς την αφηγείται ο Ματθαίος, ή καθώς την τραγουδάει ο Ρωμανός, έδωσε υπόσταση στο μυστήριο του χριστιανικού βαπτίσματος- ο συμβολισμός φτάνει στις τελευταίες λεπτομέρειες.

Ο μετρικός τονικός τύπος, που εμφανίζεται ιδίως από τον 4 ο αιώνα, στον Ρωμανό παρουσιάζεται με τεχνικότατους συνδυασμούς μέτρων. Λιγοσύλλαβοι στίχοι παρουσιάζουν ολόκληρο νόημα. Παίρνω για παράδειγμα ολόκληρο τον οίκο ιδ΄ :

Μετά δε ταύτα τα φρικτά 
Ο γόνος Ζαχαρίου 
Εβόησε τω πλάστη· 
Εγώ ουκ αντερίζω, 
Αλλ ' ο κελεύεις μοι τελώ. 
Ταύτα λέξας τότε, τω σωτήρι προσελθών, 
Δουλοπρεπώς ητένιζε, βλέπων ευλαβώς μέλη γυμνούμενο 
Του εντελλομένου 
Ταις νεφέλαις περιβάλλειν 
Τον ουρανόν, δίκην ιματίου, 
Και πάλιν θεωρών 
Εν μέσω των ρείθρων 
τον πότε παίδων τριών 
μέσον φανέντα 
δρόσον εν πυρί, 
νυν πυρ εν τω Ιορδάνη 
λάμπον, πηγάζον, 
το φως το απρόσιτον.

Η ίδια διάταξη είναι και στους άλλους οίκους. Ένας 8σύλλαβος στίχος ακολουθείται από τρεις 7σύλλαβους. Στη συνέχεια άλλος 8σύλλαβος συνοδεύεται από έναν 6σύλλαβο, έναν 7σύλλαβο, κι έναν 8σύλλαβο. Στην επόμενη συνέχεια ένας 11σύλλαβος συνοδοιπορεί με έναν 6σύλλαβο κι έναν 8σύλλαβο. Στην παρακάτω συνέχεια ένας 10σύλλαβος συντροφεύεται από δύο 6σύλλαβους, έναν 7σύλλαβο και δύο 5σύλλαβους. Και στην τελευταία συνέχεια ένας 8 σύλλαβος συμβαδίζει με έναν 5σύλλαβο κι έναν 7σύλλαβο.

Το σχήμα αυτό ίσως θεωρηθεί κάπως αυθαίρετο. Αλλά υπακούει σε μια συνέπεια: θέτει ως οδηγός τούς σχετικά πολυσυλλαβότερους στίχους, που συναντάμε στο δρόμο του οίκου.

Αλλά περ ' από το σχήμα, ο αναγνώστης διαβάζει στους στίχους αυτούς κάτι σα συνέχεια πανάρχαιων ποιητικών και μουσικών προϊόντων της πρώτης λατρείας, κάτι που σμίγει με τη Μωϋσαϊκή ωδή και τον Δαβιδικό ψαλμό, κάτι που θυμίζει τον ύμνο των αγγέλων. Ύστερα, οι στίχοι αυτοί, έτσι όπως ποικίλοι, φαίνονται σα ν' ακολουθούν κάτι όχι ομοιόμορφο, κάτι σαν τη μουσική κλίμακα των ήχων. Η εκκλησιαστική ποίηση συνδυάζεται πάντοτε με τη μουσική των εκκλησιαστικών μελωδών.

Δεν πρέπει να παρασυρθεί κανένας από κάποιους αναλυτικούς στίχους του Ρωμανού. Αν τους προσέξει βαθύτερα, θα ανακαλύψει ένα φαινόμενο σαν εκείνο των διπλών αστεριών του ουρανού, που το γυμνό μάτι τα βλέπει σαν ένα. Όμοια και οι στίχοι: ας φαίνονται πως αντιλαμβάνονται, όμως είναι ανεξάρτητοι, μόνο που έχουν την ίδια κίνηση, την ίδια ψυχική στροφή, κι ο ένας στίχος περιπολεί γύρω από τον άλλο ή τους άλλους.

Ως παράδειγμα, οι δύο στίχοι:

Δρόσον εν πύρι,

Νυν πυρ εν τω Ιορδάνη,

Που ο ένας αναφέρεται στους τρεις παίδας κι ο άλλος στη Βάπτιση. Είναι ακριβώς ποιητική αναπροσαρμογή, ο πρώτος τυπικά και ο δεύτερος πραγματικά, εκείνου που στον Λουκά ( γ΄ 16) εκτίθεται:

Αυτός υμάς βαπτίσει εν πνεύματι 'Aγιω και πυρί.

Αλλά και η όλη ποίηση του Ρωμανού Ένας «αστεροειδής» ουρανούς είναι. Όπως στον άπειρο θόλο του ουρανού αναρτώνται σαν πολύτιμοι λίθοι τ' αστέρια, με την ίδια αίγλη στον μυστηριώδη κόσμο της ποιητικής δημιουργίας εμπνέεται κατανυκτικά ο Ρωμανός και οι άλλοι υμνογράφοι. Ειν ' ένα χέρι αόρατο, το χέρι του ποιητή, που επιθετεί, σαν τ' άστρα στον ουρανό, τις λέξεις των ποιημάτων του στερεώματος, τις στροφές, απειράριθμα φωτεινά σημεία κι εκείνες. Στα λόγια του Ιωάννη, όπως απευθύνονται «τοις ορώσι », στον ιε΄ οίκο του Ρωμανού, κατά τη στιγμή της χειροθεσίας, είναι δογματικοί αφορισμοί, προερχόμενοι από τη θεία αποκάλυψη. Στο βάθος της Αποκαλύψεως αυτής, όπως και του ορθού λόγου, παραστέκει ο ίδιος ο θεός. Όπως εκφράζονται οι λέξεις αυτές, είναι προσιτές στην πίστη, αν και υπερβαίνουν την ανθρώπινη κατάληψη. Ο μυστηριακός δογματικός χαρακτήρας διατηρείται, και το βάπτισμα προσδιορίζεται στα λόγια του Ιωάννη και από την ανθρώπινη νόηση, στηριζόμενο πάντοτε στην θεία αυθεντία.

Μαρτυρίες αιώνων επενεργούν στη μυστική ιδιοφυΐα του ποιητή. Τα εκφραστικά τεκμήρια έχουν μια τέτοια προτεραιότητα ώστε γίνονται αφορμή σε μια πίστη φωτισμένη. Έτσι ακεραιώνεται ο ύμνος, και ως πόνημα δεν παραγκωνίζει καμμιά σχισμή του ψυχικού βάθους. Εκεί κάποιο ωραίο σημείο από τον ψαλμό ΛΕ΄, 9:

Τον χείμαρρουν της τρυφής σου ποτιείς αυτούς 
Εντάσσεται σε μια αγαστήν ενότητα: 
Τον χριστόν χειροθετεί 
Κράζων τοις ορώσι · 
Την εκούσιον βροχήν 
Εν Ιορδάνη βλέπετε, 
Της τρυφής τον χειμάρρουν, ως γέγραπται, 
Εν τοις διεξόδοις 
Των υδάτων, Θεωρείτε 
Ρν ποταμώ θάλασσαν μεγάλην.

Η ευσεφροσύνη κηρύσσεται σε όλο το κοντάκιο αυτό του Ρωμανού. Ένας διδακτικός σκοπός, που έχει ως έμβλημα την ανανέωση της πίστεως πρώτα, και μαζί τη γνήσια ηθική ζωή, δεν λείπει ποτέ από τους οίκους. Η θεία ενέργεια εξαγγέλεται στον οίκο ιστ, από τον Ιωάννη, για να γίνει δεκτή στην ολομέλεια των χριστιανικών οπαδών:

Νωθρόν μεν όντα, ως θνητόν, 
Αυτός, ως θεός πάντων, 
Ενεύρωσε, βοήθας.

Το αγαθό αυτό φρόνημα, που είναι μια άγια διάθεση της ίδιας χάριτος, η οποία θρονιάζει στην ανθρώπινη ψυχή, γίνεται ακάθεκτη εσωτερική δύναμη του ανθρώπου. Αυτήν θέλει να μας δείξει, όπως κρατύνεται μέσα του, ο Ιωάννης, στον οίκο ιζ΄. Είναι ο φωτισμός, όπως λέγεται το βάπτισμα, που κάνει νεοφώτιστο τον νεοβάπτιστο. Προς αυτό το μυστήριο του βαπτίσματος- και μάλιστα του βαπτίσματος ενός θεού- προχωρεί ο Ιωάννης, δείχνοντας το ως μέσον δικαιώσεως.

Ίδου γαρ εκ βημάτων 
Επί την κάραν προχωρω 
Γην πατω ουκέτι, 
Αλλ ' αυτόν τον ουρανόν 
Α γαρ τελώ ουράνια, 
Μάλλον δε και τα άνω παρέδραμον : 
Και λίγο πιο κάτω, στον ίδιο οίκο ιζ΄ : 
Ευφραίνου, ουρανέ, 
Και γη επαγάλλου · 
Αγιασθήτε, πηγαί, 
Αι των υδάτων· 
Πάντα γαρ φανείς 
Επλήρωσεν ευλογίας.

Έτσι, όπως σφραγίζεται στον ιη΄ οίκο το Κοντάκιο των Θεοφανείων του Ρωμανού, η πυκνή εμβρίθεια του ποιητή και ο θρησκευτικός μετεωρισμός ευτυχούν κατά τέτιο τρόπο, ώστε προσδίνουν στο κείμενο την ποιητική οριστικότητα:

Υπερεπήρε ουν τον νουν 
Τη θεία διατάξει 
Ο γόνος Ζαχαρίου … 
Λούει τούτον ρείθροις 
Και λοιπόν άγει εις γην 
Τον γης και πόντου Κύριον, 
Όντινα ουρανόθεν υπέδειξεν, 
Φθόγγω, ως δακτύλω 
Ο γέννησας.

Η αίσθηση των διδαγμάτων μιας θείας Πολιτείας είναι πλήρης σε όλο το Κοντάκιο. Ο ποιητής εποικοδομεί προσευχόμενος και τελετουργεί ψαλμωδώντας.

Οι συντακτικοί, οι λεξιλογικοί και οι φραστικοί χαρακτήρες δεν επιτρέπουν καμιά τραχύτητα στα κοντάκια του Ρωμανού. Ο λόγος μένει λεπτεπίλεπτος και λάβρος, καθώς μάλιστα η χρήση και η σημασία του δεν είναι από την καθημερινή ζωή. Επίσης, λείπει και ο πλεονασμός ή η οικειότερη έκφραση. Με το ότι πάλι δεν έχουμε αναπαράσταση της ομιλούμενης δοκιμάζουμε την επίταση του υπερβατικού.

Είναι τόσο ευαίσθητη η ελέγχουσα εποπτεία του Ρωμανού, ώστε η ανεύθυνη ακαταστασία απουσιάζει και το σημείο της απροσδιοριστίας απομονώνεται. Ο ιερός συλλογισμός δεν είναι διαβατικός αλλά συνεχής και η περιπλάνηση της ψυχής δεν είναι ποτέ εσπευμένη αλλά σιωπηλή. Με τον τρόπο αυτό αποκλείεται από τα Κοντάκια του Ρωμανού οποιοσδήποτε παράχορδος τόνος και το σύνολο τους παίρνει τη μορφή του ακριβώς καθορισμένου, του ενιαίου.

Έτσι, με την ποιητική ευρυθμία του, μακρυά από κάθε βάναυσο φθόγγο, ο Ρωμανός κάνει ν' αντηχεί μέσα από τα Κοντάκια αυτά των Χριστουγέννων και των θεοφανείων ένας αδιάπτωτος ύμνος, στον οποίο με πλήρη εσωτερική οικονομία εκφράζονται ιερώτατες ιδέες.