Πέμπτη 31 Μαρτίου 2022
Τετάρτη 30 Μαρτίου 2022
Life and death - Ζωή και θάνατος
Colors explode in the night
a rainbow flower floats
As seconds fly out of the sky
like migrating birds
A clock marks
the colorful demise
and happiness
fades to black
Χρώματα εκρήγνυνται μέσα στη νύχτα
ένα άνθος ουράνιου τόξου αιωρείται
Καθώς τα δευτερόλεπτα πετούν μακριά απ'τον ουρανό
σαν μεταναστευτικά πουλιά
Ένα ρολόι σημαίνει
το πολύχρωμο τέλος
Και η ευτυχία
ξεθωριάζει στο μαύρο
Τρίτη 29 Μαρτίου 2022
A neighborhood of books - Μια γειτονιά από βιβλία
A neighborhood of books
apartments made of pages
living in paper worlds,
letter windows are letting the air in
through typed doors we pass
the scent of ink captures me
guiding me to a journey of wonders
Take a house and read it
you will travel to the edge
of universe
and still you'll be here.
Μια γειτονιά από βιβλία
με διαμερίσματα σελίδων
ζωή σε χάρτινους κόσμους,
παράθυρα γραμμάτων αφήνουν τον αέρα να μπει
μέσα από δακτυλογραφημένες πόρτες περνάμε,
το άρωμα του μελανιού με αιχμαλωτίζει
οδηγώντας με σε ένα ταξίδι θαυμάτων
Πάρε ένα σπίτι και διάβασέ το
θα ταξιδέψεις στην άκρη
του σύμπαντος
ενώ θα παραμένεις εδώ.
Δευτέρα 28 Μαρτίου 2022
Clouds hold secrets, my friend - Τα σύννεφα κρύβουν μυστικά, φίλε μου
Clouds hold secrets, my friend
they can be seen
they can be heard
but they do not reveal themselves
thunder and lightning are hidden
inside the grey and black masses
of cold vaporised water
dragons make their nests inside
deities build their palaces
Clouds are not just the heralds of rain
they hide surprises
if you dare to unfold them
Τα σύννεφα κρύβουν μυστικά, φίλε μου
φαίνονται
ακούγονται
αλλά δεν αποκαλύπτονται
η βροντή κι ο κεραυνός κρύβονται
στις γκριζομαύρες μάζες
κρύου εξατμισμένου νερού
οι δράκοι φωλιάζουν εκεί
κι οι θεοί στήνουν τα παλάτια τους
Τα σύννεφα δεν είναι απλοί κήρυκες της βροχής
κρύβουν εκπλήξεις
αν τολμάς να τις ανακαλύψεις
Κυριακή 27 Μαρτίου 2022
poetry beverage - ρόφημα ποίησης
Take some hot water
and pour it into a cup
add some poems that you like
and a little sugar brown or white
wait until it gets a bright-dark color
you have prepared a poetry beverage
Πάρτε λίγο καυτό νερό
και ρίξτε το σε μια κούπα
προσθέστε ποιήματα της αρεσκείας σας
και ζάχαρη λευκή ή καστανή
περιμένετε να πάρει ένα φωτεινό-σκοτεινό χρώμα
μόλις ετοιμάσατε ένα ρόφημα ποίησης
Ένα άλλο κοράκι
Γιώργος Τρίγκας
Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά την κυκλοφορία του ποιήματος «Το Κοράκι» (1845) του Edgar Allan Poe, η Emily Dickinson (1830-1886), θέτει ξανά στο μικροσκόπιο των λογοτεχνικών ερευνών το διάσημο καταραμένο αυτό πτηνό. Σε μια από τις πιο δημοφιλείς ωδές της, ένα κοράκι φαίνεται να πρωταγωνιστεί στο ποίημα της υπό τον αριθμό 1659/1702, εξετάζοντας πάλι την ανθρώπινη ψυχή, κάνοντας τους μελετητές των αμερικάνικων γραμμάτων να αναρωτιούνται αν η πάντα αινιγματική αυτή γυναίκα δηλώνει με τον αυτόν τον λυρικό τρόπο την αγάπη της προς το γνωστό εμβληματικό ποίημα που συντάραξε πνευματικά εντέλει ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
Από τον T.S. Eliot μέχρι τον Harold Bloom, η λογοτεχνική κοινότητα της ποίησης θεωρεί την επιρροή του Poe να περιορίζεται αποκλειστικά στον Walt Whitman (1819 – 1892). Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στην περίπτωση της Dickinson αποτελεί το γεγονός ότι το όνομα του Poe δεν αναφέρθηκε ποτέ στις επιστολές της προς τον μέντορά της Thomas Wentworth Higginson (1823-1911), ούτε προς κάποιον άλλο, όπως δεν εντοπίστηκε κάποιο βιβλίο του στην οικογενειακή βιβλιοθήκη των 2.500 τίτλων. Όμως, η ανιψιά της και πρώτη της βιογράφος, Martha Dickinson Bianchi (1866-1943), είναι κατηγορηματική: το όνομα του Poe ήταν γνωστό στην οικογένεια και μνημονευόταν συχνά στο σπίτι τους[1].
Φαγητό άστατο είν’ η Φήμη
Σε πιάτο που διαρκώς αλλάζει
Στον Καλεσμένο το τραπέζι
Στρώνει μια φορά
Ποτέ δεύτερη ξανά
Τα ψίχουλα της το κοράκι εξετάζει
Και με κράξιμο ειρωνικό
Τα προσπερνά καθώς πετά
Προς το Χωράφι με τα Σιτηρά –
Οι άνθρωποι τη γεύονται και σβήνουν.
[μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός]
H Emily Dickinson έμεινε στην ιστορία της λογοτεχνίας ως μια από τις σπαραχτικότερες γυναικείες φωνές. Ο μυστηριώδης εσωτερικός της κόσμος μπορούσε εύκολα να παρατηρηθεί ως αντανάκλαση της εξωτερικής της εμφάνισης. Αν δούμε προσεκτικά την πιο γνωστή της φωτογραφία στην ηλικία των 17 ετών, αποκαλύπτεται εύκολα η εύθραυστη και γαλήνια προσωπικότητά της κι ας προσπαθεί να δείχνει χαμογελαστή, προβάλλοντας όμως παράλληλα μια συγκρατημένη αυτοκυριαρχία. Αυτός ο εσωστρεφής άνθρωπος έζησε σ’ ένα περιβάλλον γεμάτο βιβλία, έχοντας πρώτα λάβει -για τα δεδομένα της εποχής- μια πολύ καλή εκπαίδευση, αρχικά από την Amherst Academy και έπειτα στο οικοτροφείο Mount Holyoke Female Seminary της πρωτοποριακής εκπαιδευτικού Mary Lyon. Το 1858 όμως απομονώθηκε με δική της βούληση στο δωμάτιό της για ν’ αφοσιωθεί στην ποίηση, και μέχρι το 1886, τη χρονιά που απεβίωσε, έβγαινε ελάχιστα έξω από αυτό.
Τέσσερις φορές επισκέφτηκε ο ξακουστός ποιητής και δοκιμιογράφος Ralf Waldo Emerson (1803 – 1882) τον αδερφό της, William Austin Dickinson (1829 – 1895), στο Amherst, αλλά ποτέ δεν συνάντησε την Emily. Επίσης, δεν είναι γνωστός ο λόγος που δεν επιδίωξε η Emily ποτέ μια συνάντηση μαζί του ή έστω τη συμβολή του, όπως έκανε ο Whitman, ενώ αντάλλαζε γράμματα με τον λιγότερο γνωστό στα πνευματικά δρώμενα Higginson. Μπορεί η ίδια να γνώριζε ήδη ότι ο Emerson ήταν αρκετά επιφυλακτικός απέναντι στο ευρωπαϊκό ρομαντικό κίνημα ή στην καλλιτεχνική συνείδηση του Poe, έναν λογοτέχνη του οποίου οι μεταφυσικές αναφορές ήταν δεκάδες στο έργο του, όπως συνέβαινε παρόμοια και στο δικό της. Επίσης, ως αυτονόητο οφείλουμε να λάβουμε το γεγονός ότι δεν θα επικοινωνούσε ποτέ με τον Whitman, τον πιο δημοφιλή ποιητή εκείνης της περιόδου, όχι μόνο λόγω της σφοδρής πολεμικής που δεχόταν για τις προσωπικές του αξίες. Οι στίχοι της πρώτης του ποιητικής συλλογής «Φύλλα Χλόης» (1855) αναφέρονταν στην ελευθερία του ανθρώπου και στην ομορφιά της άγριας φύσης, ερχόμενοι σε αντίθεση με τα δικά της θέματα που αφορούσαν κυρίως το αίνιγμα της θνητότητας και της μεταθανάτιας ζωής.
Αν ο στοχαστικός της λόγος αφορούσε τον θάνατο, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός που τα μισά της ποιήματα γράφτηκαν στη σκιά του αμερικάνικου εμφυλίου πολέμου (1860-1864). Η απομόνωση στην ηρεμία της Νέας Αγγλίας δεν την εμπόδισε να αφουγκράζεται το νοσηρό κλίμα της εποχής και να ανταποκρίνεται ποιητικά γράφοντας αινιγματικούς συλλογισμούς ή μονολόγους με τον εαυτό της. Ίσως, ήταν η στιγμή που βρήκε ποιες λέξεις θα χρησιμοποιήσει για να προσδώσει καινούργια νοήματα στον καημό, τον πόνο και την αγάπη. Η αφομοίωση της πλούσιας αγγλοσαξονικής λογοτεχνικής παράδοσης και των επιρροών από τον γύρω κόσμο μάλλον τότε ολοκληρώθηκε, γεμίζοντας έτσι τα χάσματα μοναξιάς που ένιωθε μέσα της. Η σιωπή έσπασε, χρωμάτισε τις ρίμες μ’ έναν τρόπο διαφορετικό από εκείνο που χρησιμοποιούσαν συνήθως οι άνδρες ποιητές, δημιουργώντας έτσι μια φωνή πρωτάκουστη στην υψηλότερη δυνατή ένταση.
Τα γεγονότα τραγικά. Άλλωστε, ο εμφύλιος πόλεμος είναι η χειρότερη μορφή μιας βίαιης αντιπαράθεσης, διότι μειώνει τη ζωή όχι μόνο ανθρώπων, αλλά και ενός λαού. Λόγω αυτών των σκοτεινών καιρών που ακολούθησαν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Κοράκι (όχι σαν Raven αλλά σαν ενοχλητικό Crow) κάνει πάλι την εμφάνισή του, σαν αγγελιοφόρος κακών μαντάτων, μελαγχολικό όπως και την πρώτη φορά, στη συγκεκριμένη ωδή της Dickinson. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των λυρικών στίχων ήταν η ένταξη της φύσης στην αλληγορία. Η επιλογή της συγκεκριμένης μεθόδου προσφέρει στην ποιήτρια έναν μηχανισμό για την καλύτερη εξερεύνηση του ψυχισμού του ανθρωπίνου όντος. Κι άλλες φορές στο παρελθόν είχε χρησιμοποιήσει ζώα, φυτά, ακόμη και μετεωρολογικά φαινόμενα, αλλά ποτέ με αυτό τον τρόπο. Σύμβολα συνήθως ταυτισμένα με την ομορφιά, πλαστήκανε τώρα ως μεταφυσικά σημεία ενός εχθρικού προς την ανθρώπινη κατάσταση κόσμου ή για την ανακατασκευή ενός παρακμιακού γεγονότος. Αυτή την τεχνική οικειοποιήθηκε σε σημαντικό βαθμό μετέπειτα από τους μοντερνιστές ποιητές.
Δεν γνωρίζουμε ακόμη αν η συγκεκριμένη ωδή της Dickinson είναι επηρεασμένη από το Κοράκι του παρελθόντος. Όμως, η εντυπωσιακή περιγραφική δύναμη του Poe θα μπορούσε να έχει αποτελέσει μέρος μιας επιρροής για τη δημιουργία ένα πρωτότυπου ποιητικού ύφος, καλά επεξεργασμένου, γραμμένο σε μια γλώσσα ζωντανή που δεν ακούστηκε έτσι ποτέ ξανά στο παρελθόν. Η ιδιαιτερότητα της Dickinson δεν αφορά μόνο την πυκνότητα του λόγου σε συνδυασμό με την εμμονή στις λέξεις (η χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων και οι περίφημες παύλες διαδραματίζουν τον ρόλο τους μέσα στα ποιήματά της). Απάντησε τέλος στο ερώτημα αν η ποίηση έχει τη δύναμη να στοχάζεται πάνω στα ήθη της εποχής της ή να εξετάζει κριτικά τον μεταφυσικό κόσμο.
Κι όλα αυτά από μια γυναίκα που η τοπική κοινωνία νόμιζε ότι ήταν κλεισμένη στον εαυτό της μαραζώνοντας. Τα προσωπικά σκοτάδια τής είχαν διδάξει ν’ αφουγκράζεται μ’ έναν πρωτότυπο τρόπο τους καιρούς που αλλάζουν, να ερμηνεύει προσεκτικά τον πιο προσωπικό μυχό της ανθρώπινης ύπαρξης και να ονειρεύεται ελεύθερα, ακόμη και μέσα από τους τοίχους του δωματίου της.
Βιβλιογραφία:
Έμιλυ Ντίκινσον – Αυτό είναι το γράμμα μου στην Οικουμένη: 160 ποιήματα, Εισαγωγή – μετάφραση – σημειώσεις: Χάρης Βλαβιανός, εκδόσεις Πατάκη, 2021.
Emily Dickinson – Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά: Ποιήματα και Επιστολές, Εισαγωγική Μελέτη και Επιμέλεια: Λιάνα Σακελλίου, Μετάφραση: Λ. Σακελλίου, Α. Γρίβα, Φ. Μαντά, Εκδόσεις Gutenberg, 2013.
Έντγκαρ Άλλαν Ποε – Ποιήματα: Τα ανάλεκτα, Προλεγόμενα & μετάφραση: Γιώργος Βαρθαλίτης, Εκδόσεις Gutenberg, 2015.
[1] Έμιλυ Ντίκινσον – Αυτό είναι το γράμμα μου στην Οικουμένη: 160 ποιήματα, Εισαγωγή – μετάφραση – σημειώσεις: Χάρης Βλαβιανός, εκδόσεις Πατάκη, 2021 σελ. 121-122
Σάββατο 26 Μαρτίου 2022
The cross - Ο σταυρός
Take your cross
upon your shoulders
and follow Him
through the narrow path
leave your life behind
and gain a new one
the Garden of Gethsemane
is your home
"Take this cup away from my lips
if this is Your will my God"
make His will yours
give your life up
and let pain be gone
Πάρε στους ώμους
τον σταυρό σου
και ακολούθησε Αυτόν
στο στενό μονοπάτι
άσε πίσω τη ζωή σου
και κέρδισε μια καινούρια
ο Κήπος της Γεθσημανής
είναι το σπιτικό σου
"Πάρε τούτο το ποτήρι απ' τα χείλη μου
μα μόνο αν είναι το θέλημά Σου αυτό Θεέ μου"
κάνε το θέλημά Του δικό σου
απώλεσε τη ζωή σου
και άσε τον πόνο να φύγει
Παρασκευή 25 Μαρτίου 2022
Ithaka of waves- Η Ιθάκη των κυμάτων
I blinded Polyphemus
the mighty cyclops
Poseidon threw
his oceanic curses
upon me
How many years
spent struggling with the sea
in order to find my way home
still I see water around me
Ithaka, is it real
or is it just a dream
dreamt by albatrosses and seagulls
seeking for my island
I made a house of waves
this is my home, my Ithaka,
my journey
Τύφλωσα τον Πολύφημο
τον πανίσχυρο Κύκλωπα
Ο Ποσειδώνας έριξε
τις ωκεάνιες κατάρες του
πάνω μου
Πόσα χρόνια
πέρασα παλεύοντας με τη θάλασσα
για να βρω το δρόμο για την πατρίδα
ακόμα βλέπω γύρω μου νερό μονάχα
Ιθάκη, υπάρχει
ή είναι απλώς ένα όνειρο που
ονειρεύτηκαν άλμπατρος και γλάροι
αναζητώ το νησί μου
έφτιαξα ένα σπίτι από κύματα
εδώ είναι η πατρίδα μου, η Ιθάκη μου,
το ταξίδι μου
Σούλι
Κάλβος Ἀνδρέας
α΄.
Φυσάει σφοδρὸς ὁ ἀέρας,
καὶ τὸ δάσος κυμαίνεται
τῆς Σελλαιίδος· φθάνουσι
μακρὰν ἐδῶ, ὅπου κάθομαι,
μουσικά μέτρα. 5
β΄.
Ἀφροντίστων ποιμένων
στίχοι δὲν εἶναι, ἢ γάμου,
ἢ πανηγυριζόντων
νέων γυναικῶν καὶ ἀνθρώπων,
μήτε ἱερέων. 10
γ΄.
Ἄλλη λαμπρὰ πανήγυρις
τὴν σήμερον ἑορτάζεται
εἰς τὴν Ἑλλάδα· ὁ ἄγγελος
χορεύει τοῦ πολέμου·
δάφνας μοιράζει. 15
δ΄.
Bράχοι ὑψηλοί, διαβόητοι,
βουνὰ τοῦ τετραχώρου,
ἀπό σᾶς καταβαίνουσι
πολλοὶ καὶ δυνατοὶ
ἀδάμαστοι ἄνδρες. 20
ε΄.
Kάθε χέρι, κλαδί·
κάθε κεφάλι φέρνει
στέφανον· ἀπὸ βράχον
πηδάουν εἰς βράχον ψάλλοντες
πολέμιον ἄσμα. 25
ς΄.
“Μακρὰν καὶ σκοτεινὴν
ζωὴν τὰ παλληκάρια
μισοῦν· ὄνομα ἀθάνατον
θέλουν καὶ τάφον ἔντιμον
ἀντὶς διὰ στρῶμα.” 30
ζ΄.
Oὔτως ἐβόουν· συμφώνως
τ’ ἅρματά τους ἐβρόνταον
καὶ τ’ ἄντρα…. — Ὦ δὲν ἀκούω
πλέον παρὰ τὸν ἄνεμον
καὶ τοὺς χειμάρρους. ― 35
η΄.
Ἐσύ ὁποῦ τρέχεις, πρόσμενε
ὦ στρατιῶτα· εἰπέ μου,
καὶ ἂς μὴ σὲ κυνηγήση
βόλι τοῦ ἐχθροῦ, ποὺ ὑπῆγαν
οἱ σύντροφοί σου; ― 40
θ΄.
“Λείπει ὁ καιρός. Ἂν ἔχης
ἐλαφρὰ τὰ ποδάρια,
“καὶ στῆθος, ἀκολοῦθα με·
τρέξε καὶ σὺ μ’ ἐμένα·
μᾶς φεύγει ἡ ὧρα». ― 45
ι΄.
Γνωρίζω τὴν φωνήν σου.
Ὁδήγει. — Οἱ βράχοι φεύγουσι
τώρα ὑπὸ τὰ πατήματα
συχνά, φεύγουν ὀπίσω
σπήλαια καὶ δένδρα. 50
ια΄.
Tῶν ποταμῶν πλατέα
νερά, βαθέα λαγγάδια,
ἔρημα μονοπάτια,
δάση, βουνά, χωράφια,
φεύγουν ὀπίσω. 55
ιβ΄.
Ἰδοὺ τὸ Καρπενήσι·
αὐτοῦ ἀπὸ τὰ ψηλώματα,
ὅπου ἀναμένω, βλέπω
κρυπτὸν στεφανομένων
σύνταγμα ἡρώων. 60
ιγ΄.
Kαί ἀντίκρυ τὰ ἀναθρέμματα
τοῦ Ὀσμᾶν μὲ δίχως τάξιν,
πλὴν χιλιάδας, χιλιάδας
βλέπω συγκεχυμένων
πεζῶν καὶ ἱππέων. 65
ιδ΄.
Ὡς εἰς χώραν ἑορτάζουσαν
συντρέχει μὲν ὁ κόσμος
πολύς, κλαγγᾶς δὲ ὀργάνων,
φωνᾶς δὲ ἀνδρῶν χαιρόντων
ἀκούεις καὶ κρότον. 70
ιε΄.
Oὔτω καὶ εἰς τὸ στρατόπεδον
τῶν βαρβάρων ἀκούεις
κραυγᾶς, τύμπανα, κτύπους·
ὅμως ἀτρέμα ὁ θάνατος
στέκων τοὺς βλέπει. 75
ις΄.
Ὡς τόσον τῆς ἡμέρας
τὸ φῶς ἐγίνηκ’ ἄφαντον·
τοὺς οὐρανοὺς σκεπάζει
τὸ φοβερόν σου κάλυμμα
ἱερᾶ νύκτα. 80
ιζ΄.
Mητέρα φρονημάτων
ὑψηλῶν, συνεργὲ
ψυχῶν τολμηροτάτων,
νύκτα οὐρανία καὶ σύγχρονε
δικαιοσύνης. 85
ιη΄.
Συχνά ἀπὸ σὲ παιδεύονται
λαοὶ ἄφρονες, ἄσωτοι·
συχνὰ καὶ τῶν τυράννων
ἀλλάζεις τὴν χρυσὴν
ζώνην εἰς στάκτην. 90
ιθ΄.
Tώρα ἐδῶ τὸ πυκνότερον
σκότος σου χύσαι. Ἄνθρωπος
ἄνθρωπον ἂς μὴ βλέπῃ,
ἂς μὴ ξανοίγῃ μάτι
χείρα ὠπλισμένην. 95
κ΄.
Tό πνεῦμα ταραγμένον
τῶν ἐχθρῶν τῆς πατρίδος μου
ἂς πλάσσῃ φοβεροὺς
γίγαντας, καὶ ἂς φαντάζεται
παντοῦ μαχαίρας. 100
κα΄.
Ἀκούω, ἀκούω τὸν θόρυβον
ὡς ἀρχομένης μάχης·
κουφοβροντάει τοιούτως,
ὅτε ἐπάνω εἰς τοὺς βράχους
ρίχνεται ἡ θάλασσα. 105
κβ΄.
Δάσος βοάει τοιούτως,
ὅποτε ἀπὸ τὰ σύγνεφα
σκληρῶς τὸ δέρνει ὁ ἄνεμος·
ξηρὰ τὰ φύλλα φεύγουσιν
εἰς τὸν ἀέρα. 110
κγ΄.
Nά, τῶν σπαθιῶν ὁ κρότος
προδήλως τώρα ἀκούεται·
νά, πέφτουν ὡς οὐράνιαι
βρονταί, πολλά, ἀπροσδόκητα
βόλια θανάτου. 115
κδ΄.
Nά, πανταχοῦ σηκώνονται
ὁμοῦ καὶ τῶν νικώντων,
καὶ τῶν νενικημένων
αἱ φωναί, τρομερὴ
φρικτή ἁρμονία. 120
κε΄.
Ὦ ἄγγελοι, ὅπου ἐτάχθητε
φύλακες τῶν δικαίων,
τῆς Σελλαιίδος σώσατε
τὰ τέκνα καὶ τὸν Μπότσαρην
διὰ τὴν Ἑλλάδα. 125
κς΄.
Ἔπαυσ’ ἡ μάχη ὁλότελα,
ἀναχωρεῖ καὶ ἡ νύκτα·
ἰδοὺ ποὺ τ’ ἄστρα ἀχνύζουσι,
καὶ οἱ καθαροὶ λευκαίνονται
αἰθέριοι κάμποι. 130
κζ΄.
Πυκναί, πυκναὶ ὡς ὁμίχλη,
περνάουν ἀπ’ ἔμπροσθέν μου
τῶν ψυχῶν οἱ χιλιάδες·
τὰ χέρια τῶν ἀκόμα
στάζουσιν αἷμα. 135
κη΄.
Ἄνομοι, τὸν σταυρὸν
ἐχθρὸν ἐπῆραν· καὶ ἄγγελος
τοὺς ὁδηγεῖ· εἰς τὸ πρόσωπόν
του λάμπει ἡ καταδίκη,
ρομφαία στὸ χέρι. 140
κθ΄.
Ἰδού ἀνὰ δεκάδας,
πετάουν καὶ τῶν Ἑλλήνων
τὰ πνεύματα ἐλαφρά·
ἀστράπτουν ὡς οἱ ἀκτίνες
τοῦ πρώτου ἡλίου. 145
λ΄.
Φέρνει σταυρὸν καὶ βάια
ὁ πτερωμένος ἄγγελος
ποὺ τοὺς ἡγεμονεύει·
ψάλλοντες ἀναβαίνουσιν
ὑπέρ τὰ νέφη. 150
λα΄.
Ψυχαί μαρτύρων χαίρετε·
τὴν αρετήν σας ἄμποτε
νὰ μιμηθῶ εἰς τὸν κόσμον,
καὶ νὰ φέρω τὴν λύραν μου
μὲ σᾶς νὰ ψάλλω. 155
Πέμπτη 24 Μαρτίου 2022
Διάβασμα και μακροζωία
Μπορεί να μην είσαι από αυτούς που αν τους αφήσουν σε μία βιβλιοθήκη να είναι το καλύτερο τους, νέα έρευνα όμως έδειξε πως ίσως θα ήταν καλό να αρχίσεις να διαβάσεις γιατί όχι μόνο θα γίνεις πιο σοφός αλλά σίγουρα θα ζήσεις και περισσότερο.
Η ανάγνωση βιβλίων όχι μόνο κάνει καλό στο μυαλό και στον ίδιο τον εγκέφαλο απομακρύνοντας την πιθανότητα εκδήλωσης άνοιας - κάτι ήδη γνωστό- αλλά συνδέεται και με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Αυτό ακούγεται λογικό εδώ που τα λέμε μιας και όσο εξασκείς το μυαλό το δυναμώνεις και στην ουσία τα βιβλία είναι ένας τρόπος να προπονηθείς σε αυτό.
Οι άνθρωποι που διαβάζουν ένα βιβλίο έστω και για μισή ώρα κάθε μέρα (συνολικά 3,5 ώρες την εβδομάδα), μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου κατά περίπου 20%, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα. Το όφελος από την ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών είναι πολύ μικρότερο.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής την καθηγήτρια επιδημιολογίας Μπέκα Λέβι της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Yale, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό κοινωνικής ιατρικής "Social Science and Medicine", ανέλυσαν στοιχεία για 3.635 ανθρώπους, συσχετίζοντας τις αναγνωστικές συνήθειες καθενός, με τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του σε βάθος 12 ετών.
Διαπιστώθηκε ότι όσοι διάβαζαν περίπου 3,5 ώρες την εβδομάδα, ήταν κατά μέσο όρο 17% λιγότερο πιθανό να πεθάνουν πρόωρα από οποιαδήποτε αιτία, ενώ για όσους διάβαζαν πάνω από 3,5 ώρες εβδομαδιαίως η πιθανότητα ήταν 23% μικρότερη.
Privateer - Κουρσάρικο
Sailing on turbulent clouds
above the tranquil waters of sea
all aboard the dreamscape privateer!
Πλέουμε σε τρικυμιώδη νέφη
πάνω από γαλήνια θαλασσινά νερά
επιβιβαστείτε στο κουρσάρικο των ονειρικών τοπίων!
Τετάρτη 23 Μαρτίου 2022
Pink - Ροζ
The world
is colored pink
on a Sunday
morning
while the church bells
ring
Ο κόσμος
ροζ έχει βαφτεί
Κυριακή ξημέρωσε
ζεστή
της εκκλησίας η καμπάνα
ξύπνησε κι αυτή
Η ποίηση στο Βυζάντιο
https://www.pemptousia.gr/2022/03/i-vizantini-piisi/
Ο Ελληνισμός στο Βυζάντιο βρισκόταν αλληλένδετος με το Χριστιανισμό. Ήταν μια σχέση αλλοπεριχώρησης! Η ποίηση των βυζαντινών δεν ήταν η δημώδη, αλλά η εκκλησιαστική. Ο βυζαντινός βίος απέβλεπε περισσότερο στην πνευματική ωφέλεια και στην μετάβαση από τον παροδικό αυτόν βίο, στον αιώνιο, στον ουράνιο, τον απαράφθαρτο, έντονα μέχρι και την εποχή του σχολάρχου και επισκόπου Ευγένιου Βούλγαρη και του σχολάρχου Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτη.
Άς το τονίσουμε. Το Βυζάντιο ήταν περισσότερο Ανατολή παρά Δύση, γι’ αυτό η καθ’ ημάς ανατολή, είναι το σημείο αναφοράς του τρόπου ζωής, βιωτής και έμπνευσης. Μετά τους ρωμαϊκούς χρόνους της Pax Romana, η Κωνσταντινούπολη θα γίνει ο φωτεινός φάρος όλου του κόσμου. Ο μοναχισμός της Αιγύπτου, το μοναχικό ιδεώδες, μέσω της Συρίας και της Μικρασίας κατέφθασε και στην κυρίως Ελλάδα και οι μοναστές επικρατούν με την Εικονομαχία και διασώζουν την Ορθοδοξία. Κυριακή της Ορθοδοξίας, ημέρα ιστορικής μνήμης και αυτοσυνειδησίας, που δυστυχώς σύγχρονοι Πολιτικοί αγνοούν ή παραβλέπουν, για το Γένος μας, σαν να μην είναι απ’ αυτό! Τότε, η τάξη των μοναστών γίνεται πανίσχυρη και παίρνει πάνω της την εξουσία και τον πνευματικό βίο που προκαθορίζεται απ’ τους μοναστές.
Όσον αφορά την δημώδη ποίηση ελάχιστα γνωρίζουμε καθότι λίγοι στίχοι διασώζονται μέχρι πρίν τον 10ο αιώνα. Πολύ σπουδαίο είναι το ακριτικό έπος, όπου περικλείωνται και παλαιότεροι στίχοι από παλαιώτερα πνευματικά δημώδη δημιουργήματα. Οι ακρίτες των ελληνικών ή βυζαντινών μεσαιωνικών συνόρων, με θάρρος θα περιφρουρούσαν το Βυζάντιο και τον Ελληνισμό, από τους βάρβαρους εχθρούς που ποικίλαν και πάντοτε καιροφυλακτούσαν.
Η εντολή του χριστιανικού βίου δεν ήταν η απόλαυση των κοσμικών ηδονών, αλλά η θεοπτία και η θεωρία του Θεού, που επιτυγχάνεται με την προσευχή, την δοξολογία, την εξομολόγηση και τη μετάνοια. Αυτά τα στοιχεία γίνονται το σημείο αναφοράς και ο στόχος του καθημερινού χριστιανικού και βυζαντινού βίου. Η αμαρτία και η μετάνοια γίνονται η αιτία και η πηγή έμπνευσης, αρκετών υμνογράφων και μελωδών. Μόνο έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε σε βάθος την χριστιανική και βυζαντινή υμνογραφία. Αλλά ακόμα και με τη κοσμική ποίηση να ασχοληθούμε που δεν είχε χρήση στην εκκλησιαστική ζωή, δηλ. του Συνεσίου, του Γρηγορίου, του Γεωργίου Πισίδου, του Ιωάννου Μαυρόποδος, του Μανουήλ Φιλή και άλλων, χρειάζεται απαραίτητα να γνωρίζουμε το περιεχόμενο της χριστιανικής πίστης και ζωής. Έτσι ώστε να μπορέσουμε να εμβαθύνουμε στα πνευματικά νοήματα των δημιουργών. Οι Βυζαντινοί είτε γράφουν για την ατομική τους ευχαρίστηση και τη δημιουργία, είτε για το εκκλησιαστικό σώμα και τη δημόσια λειτουργική χρήση των κειμένων τους, το περιεχόμενό τους περικλείεται ή εμπεριέχεται από τα ίδια χριστιανικά δόγματα που θεμελίωσαν ή ερμηνεύθηκαν από τις Άγιες Οικουμενικές Συνόδους και τους Πατέρες της Εκκλησίας. Η έρευνά τους γίνεται χάρη της αληθινής γνώσης και όχι χάρη της αιρετικής παρερμηνείας, που σήμερα ο σύγχρονος άνθρωπος πλανά και πλανάται.
Τα ιερά δόγματα είναι οι αλήθειες της πίστης που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση ή παρερμήνευση. Είναι οι αλήθειες που προβάλλονται σε προσδοχή, άσχετα από το εάν έχουν καθοριστεί από Οικουμενικές Συνόδους ή από Τοπικές Συνόδους ή από Κανόνες των Πατέρων της Εκκλησίας, καθώς και οι ερμηνευτικές διδασκαλίες των Αγίων, όπως και η περί θείας ουσίας και ενεργείας απόψεις του αρχιεπισκόπου αγίου Γρηγορίου Παλαμά (μέσα 14ου αιώνα). Γύρω απ’ αυτην την δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, έχουν συνταχθεί οι ύμνοι και οι ωδές, τα τροπάρια και οι κανόνες, και η εν γένει βυζαντινή υμνογραφία, προς χρήση και λειτουργική πράξη των πιστών που βιώνουν αυτή την πραγματικότητα, τόσο εν τω κόσμο ως κληρικοί ή λαϊκοί, όσο και ως μοναχοί στις ιερές μονές.
Η βυζαντινή ποίηση δεν έχει αισθητικά κριτήρια τα ίδια μ’ αυτά της σύγχρονης ποίησης. Οι εκπρόσωποι της πνευματικής κινήσεως που μας ωθούν στην φιλολογική έρευνα συμβαίνει πολλές φορές να διαπιστώνουμε ότι είναι ανάξιοι ασχολίας. Η μορφή είναι απαραίτητο στοιχείο της ποιητικής δημιουργίας όταν είναι φυσιολογικά αδιαχώριστη μ’ αυτή και όχι ξένο περίβλημα. Η μορφή, η γλώσσα, τα μέτρα, ο ρυθμός, οι τρόποι, η μουσική η βυζαντινή και τα προβλήματα από τους χρόνους της γένεσης των ειδών, της ακμής των ποιητών, της παράδοσης, της γνησιότητας των κειμένων, είναι όλα αυτά ζητήματα βυζαντινής φιλολογικής ενασχόλησης, που δεν μπορούν να καλύψουν την απουσία της ποιητικής δημιουργίας. Ούτε το θέμα μπορεί να καταξιώσει την ποίηση με την πρωτοτυπία του, σε εποχή κατά την οποία τα θέματα λαμβάνονταν από την Αγία Γραφή και την ιερά παράδοση της εκκλησιαστικής και της βυζαντινής γραμματολογίας. Η ενασχόληση με τη βυζαντινή γραμματολογία προϋποθέτει την απαλλαγή από κάθε μαχητική προκατάληψη, αθεϊστική ή αντεκκλησιαστική.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
Αλέξιος Παναγόπουλος (Academic.Prof.DDDr.Habil.)
Τρίτη 22 Μαρτίου 2022
Difference - Διαφορά
"It is three p.m where's the moon?"
The gas station clerk said "it is noon"
"So am I late to order a hot dog?"
"Don't bother me I'm writing my log"
It is odd how fast insects are these flies
I am an aligator trying to be nice
show me the way to the sun
help me sow the seeds of fun
the difference between a falcon and a hawk
can be read on the grass, it's written on a rock
«Είναι τρεις πμ κι ούτε ένα αστέρι;»
Ο βενζινοπώλης είπε "είναι μεσημέρι"
«Λοιπόν, είναι αργά ένα χοτ-ντογκ να παραγγείλω;»
"Μην με ενοχλείς, γράφω ημερολόγιο, θέλεις να στο στείλω"
Το πόσο γρήγορες είναι οι μύγες αλήθεια με εκπλήσσει
Είμαι ένας αλιγάτορας που θέλει να ευθυμήσει
δείξε μου στον ήλιο από πού πηγαίνουν
τους σπόρους της χαράς έλα να δεις πως σπέρνουν
ποια διαφορά υπάρχει από γεράκι σε γεράκι
διάβασέ τη στο γρασίδι, γραφ' τη σε πετραδάκι
Δευτέρα 21 Μαρτίου 2022
Hello sparrow my friend - Γεια σου φίλε μου σπουργίτη
Hello sparrow my friend
do you have a message
sent for me?
Do you bring news
from worlds beyond our
understanding?
Talk to me my grey-brown friend
reveal the meaning of life
I admire your simplicity
the austerity you embrace
in food, in colors
how you fly, how you chirp
such beauty hiding
in your ways
Are you a messenger of heavens
or a philospopher of poverty
a beggar or a king?
Forgive me for being indiscreet
and fool
Having such a companion
is a reason to rejoice!
Γεια σου φίλε μου σπουργίτη
έχεις κάποιο μήνυμα
για μένα;
Φέρνεις νέα
από κόσμους πέρα από
όσα κατανοούμε;
Μίλα μου καφεγκρίζε φίλε μου
αποκάλυψέ μου το νόημα της ζωής
Θαυμάζω την απλότητά σου
τη λιτότητα που εγκολπώνεσαι
στο φαγητό, στα χρώματα
πώς πετάς, πώς τιτιβίζεις
τόση ομορφιά κρύβεται
στους τρόπους σου
Είσαι αγγελιοφόρος των ουρανών
ή φιλόσοφος της φτώχειας
ζητιάνος ή βασιλιάς;
Συγχώρεσε με που είμαι αδιάκριτος
κι ανόητος
Να έχεις τέτοιο σύντροφο
είναι λόγος να χαρείς!
Κυριακή 20 Μαρτίου 2022
Purple clouds and a mosquito - Μωβ σύννεφα κι ένα κουνούπι
Clouds turn purple in the sky
making mountains stand in awe
A witch jealously sharps her claw
casts a spell to stop the mosquito's song
The flying insect makes a ribbon red
so it will tie the mountains' hands
before they shoot the clouds dead
leaving only the fog able to fly
Happy colors roam the lands
clouds washed with rain the witch's tongue
Τα νέφη γίναν μωβ στον ουρανό
θέαμα που τα βουνά συγκλονίζει
Μάγισσα με ζήλια το νύχι ακονίζει
ξόρκι για να κόψει το σκοπό του κουνουπιού
Το έντομο φτιάχνει κόκκινη κλωστή
για να δέσει των βουνών τα χέρια
πριν ρίξουν τα σύννεφα στη γη
αφήνοντας μόνο την ομίχλη στο κενό
Χαρούμενα χρώματα πετούν στ' αστέρια
τα νέφη κάναν τη μάγισσα τ' αλατιού
Blackest winter sky - Μαύρος ουρανός
Blackest winter sky
totally stripped of starlight
reflecting my dreams
Μαύρος ουρανός
γυμνός από αστέρια
τα όνειρά μου
Σάββατο 19 Μαρτίου 2022
Παρασκευή 18 Μαρτίου 2022
Typewriter menace -Απειλητική γραφομηχανή
Prisoner in a typewriter
attacked by printed letters
malevolent ink is after me
I 'm running as fast as I can
still I remain stuck
in the same sheet of paper
out of breath, speechless
waiting for the last button to be pushed
the alarm clock sounds and delivers me
Φυλακισμένος σε γραφομηχανή
αμύνομαι απέναντι σε τυπωμένα γράμματα
μοχθηρό μελάνι με κυνηγά
τρέχω όσο μπορώ πιο γρήγορα
μα παραμένω κολλημένος
στην ίδια λευκή κόλλα
λαχανιασμένος, άφωνος
περιμένω το τελευταίο πλήκτρο να πατηθεί
το ξυπνητήρι χτυπά και με σώζει
Πέμπτη 17 Μαρτίου 2022
(un)fortune - (α)τύχη
Like an invisible man
looking at the mirror
like someone without hair
struggling to make a pony tale
like my poor luck
fighting to become fortune
Σαν τον αόρατο άνθρωπο
που κοιτιέται στον καθρέφτη
σαν κάποιον χωρίς μαλλιά
που θέλει ν' αφήσει χαίτη
σαν τη κακοτυχία μου
που θέλει να'ναι τύχη σκέτη
Τετάρτη 16 Μαρτίου 2022
Poor winter - Κακόμοιρε χειμώνα
My poor winter!
you try so hard
to cover mountains with snow
only to see it melt
with the first sunrays of spring
Κακόμοιρε χειμώνα
προσπαθείς τόσο σκληρά
να καλύψεις τα βουνά με χιόνι
μόνο και μόνο για να το δεις να λιώνει
με τις πρώτες ανοιξιάτικες ηλιαχτίδες
Τρίτη 15 Μαρτίου 2022
Darkness - Σκοτεινιά
I do not just hide in the dark
shadows are my home,
the place I dwell.
I live, I feed,
a fallen star,
a wingless bird.
Orion the hunter
with no hunting skills.
The absence of light
inner demise,
a shade of life
but still I breath,
in pain
but still...
A rover, a beggar
asking for some light
for a little color.
Δεν κρύβομαι απλά στο σκοτάδι
οι σκιές είναι το σπίτι μου,
εκεί που κατοικώ
που τρέφομαι, που ζω
Ένα πεφταστέρι
άπτερο πτηνό.
Ωρίωνας ο κυνηγός
χωρίς θηρευτικές ικανότητες.
Η απώλεια του φωτός
εσώτερη θανή.
Ένα φάντασμα ζωής
μα αναπνέω ακόμα.
Πονάω
μα ακόμα...
περιπλανώμενος, ζητιάνος
λίγο φως ζητώ
κάποιο χρώμα
"Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός"
https://ardin-rixi.gr/archives/242773
Της Ιωάννας Μαλλιότα από την ιστοσελίδα Ερανιστής
«Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός˙ ποτέ μου δε θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή θέατρον, αλλ’ αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία».
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, επάγγελμα: Ποιητής
Στις 29 Απριλίου, γεννήθηκε και πέθανε ο σπουδαίος Αλεξανδρινός ποιητής Κ.Π. Καβάφης (1863-1933). Μπορούσε άραγε να προβλέψει τη ραγδαία και γενναία αναγνώριση που κέρδισε το έργο του επί των δικών μας ημερών; Ή εν τέλει ξεπέρασαν κατά πολύ και τις πιο τολμηρές προσδοκίες του;
«Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική».
(Όσο μπορείς, 1913)
“Ο Αλεξανδρινός”.
Σπάνια ένας συγγραφέας έχει συνδεθεί κατά τέτοιο απόλυτο και διαρκή τρόπο με τον τόπο διαβίωσής του, ώστε η προσωνυμία του να στεγάσει τον βίο του με ακρίβεια και επάρκεια. Ο “Αλεξανδρινός” έχει αμετάκλητα ταυτιστεί -κυρίως μέσω του έργου του- με την πόλη όπου γεννήθηκε, έζησε και πέθανε. Η Αλεξάνδρεια, βέβαια, δεν ήταν κάποια συνηθισμένη αιγυπτιακή πόλη˙ είχε ένα παρελθόν πλούσιο σε μνήμες και μεγαλειώδη φήμη. Το όνομά της ανακαλούσε όχι μόνο τον Μακεδόνα στρατηλάτη, Μέγα Αλέξανδρο, αλλά και το ελληνιστικό βασίλειο των Πτολεμαίων και τη ρωμαϊκή επικυριαρχία που ακολούθησε. Στο παρελθόν αυτό, το “ελληνικό” στοιχείο βρήκε τις πιο ανοίκειες προσαρμογές και ο Καβάφης το συνάντησε σε μια Αίγυπτο που μετά το 1882 ήταν κτήση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον της ακμάζουσας ελληνικής παροικίας, ο Καβάφης υπήρξε η πιο σημαντική πνευματική προσωπικότητα, όπως αποδείχθηκε όχι εκ των υστέρων, αλλά όσο ζούσε.
Η γενέθλια πόλη του δεν ορίζει μόνον τον κύκλο του, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της ποιητικής του. Την πέρασε στον κόσμο της γραφής, καθιστώντας την οικουμενική συνεκδοχή ή επιχειρώντας συσχετισμούς στους οποίους ανακαλείται το παρελθόν για να προκαλέσει συνειρμούς με το παρόν.
«Σάν ἕτοιμος ἀπό καιρό, σά θαρραλέος,
σάν που ταιριάζει σε πού ἀξιώθηκες μιά τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά πρός τό παράθυρο,
κι ἄκουσε μέ συγκίνησιν, ἀλλ’ ὄχι
με τῶν δειλῶν τά παρακάλια και παράπονα,
ὡς τελευταία ἀπόλαυσι τούς ἤχους,
τά ἐξαίσια ὄργανα τοῦ μυστικοῦ θιάσου,
κι ἀποχαιρέτα την, τήν Ἀλεξάνδρεια πού χάνεις».
(Ἀπολείπειν ὁ Θεός Ἀντώνιον, 1911)
Θα λέγαμε πως η Αλεξάνδρεια συνέθεσε τον βίο και το έργο του, καθώς κυριάρχησε ως αναγκαία συνθήκη. Δάνεισε στον Ποιητή λάμψη και αίγλη από το παρελθόν της και ένα σημείο να σταθεί πολύτροπα προς τον κόσμο. Και ο Καβάφης με τη σειρά του, την έφερε στο προσκήνιο και της χάρισε ένα μέλλον στη λογοτεχνία που ξεπερνά την ιστορία και τη γεωγραφία.
«Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι. Λίγο να βαδίσεις
στην ίσια της οδό που στο Ιπποδρόμιο παύει,
θα δεις παλάτια και μνημεία που θ’ απορήσεις.
Όσο κι αν έπαθεν απ’ τους πολέμους βλάβη,
όσο κι αν μίκραινε, πάντα θαυμάσια χώρα».
(Φυγάδες, 1914)
Η οικογένεια Καβάφη
Ο Καβάφης, ναι μεν, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια, όμως πραγματοποίησε δύο πρώιμα και μεγάλης διάρκειας ταξίδια. Αυτά προσδιορίστηκαν από ατυχείς περιστάσεις, όμως παράλληλα διαδραμάτισαν εξαιρετικά ευεργετικό ρόλο στη ζωή του.
Το 1870, πεθαίνει ο πατέρας του ποιητή, Πέτρος Καβάφης, επικεφαλής μεγάλου εμπορικού οίκου και η χήρα, Χαρίκλεια (Φωτιάδη) Καβάφη αναχωρεί το 1872 για την Αγγλία, όπου λειτουργούσε ένα παράρτημα της οικογενειακής επιχείρησης. Πέντε παιδικά χρόνια στην Αγγλία θα του εξασφαλίσουν όχι μόνο την τέλεια γνώση της γλώσσας (τα πρώτα του ποιήματα ήταν αγγλικά), αλλά και την οργανωτική εμπειρία με τον αγγλόφωνο πολιτισμό, τον συγχρονικό προσανατολισμό στην πορεία της παγκόσμιας λογοτεχνίας της εποχής.
Το 1877 η οικογένεια Καβάφη επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όμως λίγο αργότερα αναγκάστηκε να ξαναφύγει, αυτήν τη φορά στην Κωνσταντινούπολη, στον πατέρα της Χαρίκλειας. Οι αιτίες της φυγής, βέβαια, είναι τώρα πολιτικές: η οικονομική κατάρρευση της Αιγύπτου και οι επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων προμηνύουν δυναμικές αναμετρήσεις. Το 1882, δυο βδομάδες μετά την αναχώρησή τους, η Αλεξάνδρεια θα κανονιοβοληθεί από τον βρετανικό στόλο, προκαλώντας ζημιές και στο σπίτι της οικογένειας.
Τρία εφηβικά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη θα περάσουν δημιουργικά και ευχάριστα. Οι ρομαντικές ποιητικές δοκιμές του βρίσκουν θερμή ενθάρρυνση στο οικογενειακό περιβάλλον, ενώ ένα από τα κυριότερα αποκτήματα αυτής της περιόδου ήταν η άμεση επικοινωνία με τη διαχρονική παράδοση του ελληνικού πολιτισμού και η ενθουσιώδης προσέγγιση στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε μεσολαβητή ανάμεσα στον αρχαίο και σύγχρονο ελληνικό κόσμο.
Επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια το 1885 και από τότε δεν την εγκατέλειψε ποτέ για μεγάλο χρονικό διάστημα έως τον θάνατό του. Την ίδια εποχή άφησε την αγγλική υπηκοότητα, που κληρονόμησε από τους γονείς του και κράτησε την ελληνική, παραμένοντας Έλληνας της διασποράς.
«Εἶµαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν Ἀλεξάνδρεια — σ’ ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίφ· µικρὸς πολὺ ἔφυγα, καὶ ἀρκετὸ µέρος τῆς παιδικῆς µου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν Ἀγγλία. Κατόπιν ἐπισκέφθην τὴν χώραν αὐτὴν µεγάλος, ἀλλὰ γιὰ µικρὸν χρονικὸν διάστηµα. Διέµεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐφηβικήν µου ἡλικίαν κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν Ἑλλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα. Ἡ τελευταία µου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραφεῖον ἐξαρτώµενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δηµοσίων Ἔργων τῆς Αἰγύπτου. Ξέρω Ἀγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὁλίγα Ἰταλικά».
Η κατάκτηση της ποίησης
Ο Καβάφης διέκρινε το ποιητικό του σώμα σε 3 μέρη: το φιλοσοφικό, το αισθητικό/ηδονικό και το ιστορικό. Το 1886 πραγματοποιούνται οι πρώτες του ελληνόγλωσσες δημοσιεύσεις: το πεζό «Το κοράλλιον υπό μυθολογικήν έποψιν» και το ποίημα «Βακχικόν».
«Την άχαριν αλήθειαν γυμνήν δεν βλέπω πλέον.
Άλλην απήλαυσα ζωήν, και κόσμον έχω νέον·
εν των ονείρων τω ευρεί ευρίσκομαι πεδίω —
δος, δος να πίω!
Και αν ήναι δηλητήριον, και ανεύρω την πικρίαν
της τελευτής εντός αυτού, εύρον πλην ευτυχίαν,
τέρψιν, χαράν, και έπαρσιν εν τω δηλητηρίω·
δότε να πίω!»
(Βακχικόν, 1886)
Έπειτα από τις δημοσιεύσεις αυτές, ακολούθησαν πέντε χρόνια σιωπής, αφιερωμένα στην επίμονη αναζήτηση νέων προσανατολισμών. Η σταδιοδρομία του στον χώρο της τέχνης αρχίζει ουσιαστικά στα 28 του έτη, το 1891, τότε που οι προσπάθειές του αποκτούν καλύτερη προοπτική και ο μέτριος ποιητής μετατρέπεται σταδιακά σε ιδιώνυμο αριστοτέχνη.
Από το 1891 έως το 1904 εργαζόταν πυρετωδώς για να στεριώσει την ποιητική του φήμη με δύο τρόπους: δημοσιεύοντας ποιήματα σε εφημερίδες, περιοδικά και ετήσια ημερολόγια και διανέμοντας τα ποιήματά του ιδιωτικά ως μονόφυλλα, δημιουργώντας σταθερή φιλολογική βάση στην Αλεξάνδρεια.
«Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω».
(Τείχη, 1896)
Το 1904/5 κυκλοφόρησε μόνος του το πρώτο τεύχος που περιείχε 14 από τα πιο γνωστά ποιήματά του και το 1910 το δεύτερο τεύχος με 21 ποιήματα.
Έναν χρόνο αργότερα, το 1911, πραγματοποιήθηκε η μεγάλη στροφή στην ποίησή του, καθώς ο ίδιος αποδεσμεύτηκε από τις βαριές επιρροές του ρομαντισμού, του παρνασσισμού και του συμβολισμού και άρχισε οριστικά να κατακτά τη προσωπική του ποιητική γλώσσα. Έτσι, σε σύντομο χρονικό διάστημα, αναγνωρίστηκε ως σπουδαία ποιητική παρουσία στην Ελλάδα και την Ευρώπη με φανατικούς θαυμαστές, αλλά και φανατικούς αντιπάλους. Ταυτόχρονα με την αλλαγή αυτή στην ποίησή του, άλλαξε και ο τρόπος ζωής του˙ αποσύρθηκε από την κοσμική δράση και έγινε περισσότερο ιδιωτικός, σηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό την “ώριμη” περίοδο της λογοτεχνικής του πορείας.
«Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες,
όχι μονάχα τα κρεββάτια όπου πλάγιασες,
αλλά κ’ εκείνες τες επιθυμίες που για σένα
γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά,
κ’ ετρέμανε μες στη φωνή – και κάποιο
τυχαίον εμπόδιο τες ματαίωσε.
Τώρα που είναι όλα πια μέσα στο παρελθόν,
μοιάζει σχεδόν και στες επιθυμίες
εκείνες σαν να δόθηκες – πώς γυάλιζαν,
θυμήσου, μες στα μάτια που σε κύτταζαν·
πώς έτρεμαν μες στη φωνή, για σε, θυμήσου, σώμα».
(Θυμήσου, σώμα… 1918)
Ο ποιητής της Ιστορίας
Μέσα από το έργο του επιβεβαιώνεται η επικυριαρχία της Ιστορίας στην καβαφική απόπειρα να συγκροτηθεί ένα καινούριο και ξεχωριστό ποιητικό πεδίο˙ «ο Καβάφης και η Ιστορία», «ο Ιστορικός Καβάφης», «Ιστορία και Ποίηση»: όλες αυτές οι θεματικές ενισχύθηκαν πρωτογενώς από άμεσες ή έμμεσες δηλώσεις του ποιητή ότι τα ποιήματά του διακρίνονται σε «ιστορικά, ηδονικά και φιλοσοφικά» και ότι «αν δε γινόταν ποιητής, θα γινόταν ιστορικός». Εξ αρχής και ενδογενώς, λοιπόν, η καβαφική ποίηση συνδέεται με την Ιστορία ως πρωταρχικό συστατικό της ποιητικής γραφής.
«Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων·
είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι
παίρνουμ’ επάνω μας· κι αρχίζουμε
νάχουμε θάρρος και καλές ελπίδες.
Μα πάντα κάτι βγαίνει και μας σταματά.
Ο Αχιλλεύς στην τάφρον εμπροστά μας
βγαίνει και με φωνές μεγάλες μας τρομάζει.–
Είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Θαρρούμε πως με απόφασι και τόλμη
θ’ αλλάξουμε της τύχης την καταφορά,
κ’ έξω στεκόμεθα ν’ αγωνισθούμε.
Αλλ’ όταν η μεγάλη κρίσις έλθει,
η τόλμη κ’ η απόφασίς μας χάνονται·
ταράττεται η ψυχή μας, παραλύει·
κι ολόγυρα απ’ τα τείχη τρέχουμε
ζητώντας να γλυτώσουμε με την φυγή.
Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία. Επάνω,
στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος.
Των ημερών μας αναμνήσεις κλαιν κ’ αισθήματα.
Πικρά για μας ο Πρίαμος κ’ η Εκάβη κλαίνε».
(Τρώες, 1900)
Τα ιστορικά του ποιήματα, τα συνέθεσε βιώνοντας την ατμόσφαιρα μιας πόλης που έγινε κατά το ελληνιστικό της παρελθόν σταυροδρόμι πολιτισμών. Οι ήρωές του είναι γνωστά ιστορικά πρόσωπα ή γεννήματα της φαντασίας του και ο ποιητής αφηγείται στους χαρακτήρες που πλάθει ανθρώπινες συμπεριφορές σημαδεμένες από πρόσκαιρο της επιτυχίας και τη μοίρα που εξουδετερώνει την ανθρώπινη θέληση. Πόλεις της ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα η Αλεξάνδρεια, είναι οι τόποι όπου λαμβάνουν χώρα τα περιστατικά των ποιημάτων και με βάση το περιεχόμενό τους χαρακτηρίζονται από τους ερευνητές της καβαφικής ποιητικής ως ψευδοϊστορικά, ιστορικοφανή και ιστοριογενή.
«Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.
Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Aρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις
κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη
κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Aρτεμιδώρου».
(Μάρτιαι Ειδοί, 1906)
Υπό μία κρατούσα έννοια, ο ιστορικός Καβάφης, είναι εγκυκλοπαιδικός Καβάφης. Μας μαθαίνει, κατά κάποιον τρόπο, ιστορία μέσω της ποίησης και ποίηση μέσω της ιστορίας. Το ένα δρα συμπληρωματικά στο άλλο και η ιστορία γίνεται ερμηνευτικό κλειδί για να κατανοήσουμε τη δική μας εποχή, για να συνειδητοποιήσουμε τους αόρατους παράγοντες που προσδιορίζουν τη ζωή μας και τη θέση μας μέσα στον κόσμο. Και αντίστροφα, η δική μας εμπειρία ζωής γίνεται, με τη σειρά της, ερμηνευτικό κλειδί, για να κατανοήσουμε το ήθος και το πνεύμα της μακρινής εκείνης εποχής. Γνωρίζουμε ή μαθαίνουμε το ιστορικό παράδειγμα και έτσι μαθαίνουμε το ποίημα -διαβάζουμε το ποίημα και κατόπιν αναζητούμε να κατανοήσουμε το ιστορικό παράδειγμα.
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
[…]
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ‘βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν».
(Ιθάκη, 1910)
Στην ποίηση του Καβάφη η Ιστορία είναι ένα δυνατό χέρι που μας τραβάει στο παρελθόν, μας βυθίζει σε αυτό, μας αναγκάζει να αναμετρηθούμε μαζί του. Με μια μεγαλύτερη διερεύνηση, η ιστορία συνδέεται με τη φιλοσοφική (διδακτική) και την ερωτική (ηδονική) πλευρά της καβαφικής ποιητικής, αφού συχνά το παράδειγμα λειτουργεί, συνήθως αλληγορικά, για να υποδειχθεί ένα δίδαγμα ή να διατυπωθεί ένας στοχασμός. Μέσα από τον χρόνο της αναδύονται πρόσωπα, τόποι, γεγονότα που μετεωρίζονται ανάμεσα στον μύθο και την αφήγηση, επιχειρώντας να διεισδύσουν στο παρόν.
Η Ιστορία είναι ο τρόπος του ποιητή να αντιμετωπίσει το ζήτημα του Χρόνου και του Καιρού. Ο Χρόνος ορίζει τη μεταφυσική αγωνία που κάποτε γίνεται οδυνηρό αδιέξοδο, ενώ ο Καιρός ορίζει την ανθρώπινη κατάσταση, όπως πραγματώνεται μέσα από τον κόσμο. Μέσα από αυτά τα δύο, ο ποιητής τοποθετεί τα κυρίαρχα ανθρώπινα δράματα: τις περιπέτειες του έρωτα, τη ματαιότητα των παθών, τη δίψα για εξουσία, τα γυρίσματα της τύχης, την παρακμή του πολιτισμού και άλλα πολλά που αναφέρονται στην τάξη των όντων και των πραγμάτων.
«Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα·
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.
Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.-
Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε – για λίγο – να μη νοιώθεται η πληγή».
(Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου˙ Ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ., 1918)
Το τέλος ενός σπουδαίου ποιητή
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η πορεία του Καβάφη έχει ήδη κορυφωθεί. Είναι πλέον διασημότητα εντός και εκτός Ελλάδας. Όπως όμως συμβαίνει στους ανθρώπους, μαζί με τη δόξα έρχονται συχνά τα γηρατειά, και μαζί μ’ αυτά, η αρχή του τέλους. Από διάφορες μαρτυρίες συγχρόνων του, μαθαίνουμε ότι κυκλοφορούσε ατημέλητος και έδινε την εντύπωση, παρά τη μεγαλειώδη φήμη του, ενός ανθρώπου σε γενική παρακμή. Τότε ήταν που εμφανίστηκαν και τα σοβαρά προβλήματα υγείας.
Ήδη από το 1930 είχε ενοχλήσεις στον λάρυγγα, όμως η κατάσταση επιδεινώθηκε στις αρχές του 1932, οπότε διαγνώστηκε με καρκίνο. Με παρότρυνση φίλων πήγε στην Αθήνα τον Ιούλιο, με την υγεία του να βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο. Εκεί γνώρισε σημαντικούς λόγιους και λογοτέχνες, όπως ήταν ο Σικελιανός, ο Βάρναλης, η Πηνελόπη Δέλτα, και ο κάποτε πολέμιός του, Γιώργος Θεοτοκάς.
«Ήταν ένα ανθρώπινο ερείπιο, αλλά ερείπιο επιβλητικό… Είχε μεγάλη αρχοντιά απάνω του, φυλετική και κοινωνική, και μαζί μεγάλη ευαισθησία, καλλιέργεια και σοφία. Δεν ήταν αρχοντιά του σπαθιού αλλά της τηβέννου, αρχοντιά που σου έφερνε στο νου επιφανείς και περισπούδαστους νομομαθείς, διπλωμάτες και λόγιους του παλιού καιρού, ελληνολάτρες και κοσμοπολίτες […]».
-Γιώργος Θεοτοκάς.
Ο ποιητής επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια τέλη Οκτωβρίου του 1932. Τον Νοέμβριο τύπωσε το τελευταίο του ποίημα με τίτλο «Μέρες του 1908» ενώ λίγους μήνες αργότερα ίσως έγραψε ή τελείωσε το ποίημα «Εις τα περίχωρα της Αντιόχειας» το οποίο δεν πρόλαβε να τυπώσει και να διανείμει.
«[…]
Τὸ πήραμε, τὸ πήγαμε τὸ ἅγιο λείψανον ἀλλοῦ˙
Τὸ πήραμε, τὸ πήγαμε ἐν ἀγάπη κ’ ἐν τιμῆ.
Κι ὡραῖα τωόντι πρόκοψε τὸ τέμενος.
Δὲν ἄργησε καθόλου, καὶ φωτιὰ
μεγάλη κόρωσε: μιὰ φοβερὴ φωτιά:
καὶ κάηκε καὶ τὸ τέμενος κι ὁ Ἀπόλλων.
Στάχτη τὸ εἰδωλο˙ γιὰ σάρωμα, μὲ τὰ σκουπίδια.
Ἔσκασε ὁ Ἰουλιανός καὶ διέδωσε –
τἰ ἄλλο θὰ ἔκαμνε – πὼς ἡ φωτιὰ ἦταν βαλτὴ
ἀπὸ τοὺς Χριστιανοὺς ἐμᾶς. Ἄς πάει νὰ λέει.
Δὲν ἀποδείχθηκε˙ ἄς πάει νὰ λέει.
Τὸ οὐσιώδες εἶναι ποὺ ἔσκασε».
(Εἰς τὰ περίχωρα τῆς Ἀντιοχείας, 1932/3)
Παριστάνοντας τη ζωή του ανθρώπου σαν ένα ταξίδι προς την Ιθάκη με κίνητρο όχι τον τελικό στόχο, αλλά τη χαρά του ταξιδιού, την ευτυχία της μάθησης και της δημιουργίας, την προσγειωμένη και στωική ικανότητα για αγάπη στη ζωή με όσα δίνει, ο Καβάφης -θιασώτης της ειρωνείας- εν τέλει πέφτει θύμα ενός σπάνιου παιχνιδιού της μοίρας˙στις 29 Απριλίου του 1933, ανήμερα των γενεθλίων του, και σε ηλικία εβδομήντα ετών, εγκαταλείπει τα εγκόσμια, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά μοναδική για την παγκόσμια λογοτεχνία…
«Τί συμφορά, ἐνῷ εἶσαι καμωμένος
γιὰ τὰ ὡραία καὶ μεγάλα ἔργα
ἡ ἄδικη αὐτή σου ἡ τύχη πάντα
ἐνθάρρυνσι κ’ ἐπιτυχία νὰ σὲ ἀρνεῖται ˚
νὰ σ’ ἐμποδίζουν εὐτελεῖς συνήθειες,
καὶ μικροπρέπειες, κι ἀδιαφορίες.
Καὶ τί φρικτὴ ἡ μέρα ποῦ ἐνδίδεις
(ἡ μέρα ποῦ ἀφέθηκες κ’ ἐνδίδεις),
καὶ φεύγεις ὁδοιπόρος γιὰ τὰ Σοῦσα,
καὶ πιαίνεις στὸν μονάρχην Ἀρταξέρξη
ποῦ εὐνοϊκὰ σὲ βάζει στὴν αὐλή του,
καὶ σὲ προσφέρει σατραπεῖες, καὶ τέτοια.
Καὶ σὺ τὰ δέχεσαι μὲ ἀπελπισία
αὐτὰ τὰ πράγματα ποῦ δὲν τὰ θέλεις.
Ἄλλα ζητεῖ ἡ ψυχή σου, γι’ ἄλλα κλαίει ˚
τὸν ἔπαινο τοῦ Δήμου καὶ τῶν Σοφιστῶν,
τὰ δύσκολα καὶ τ’ ἀνεκτίμητα Εὖγε ˚
τὴν Ἀγορά, τὸ Θέατρο, καὶ τοὺς Στεφάνους.
Αὐτὰ ποῦ θὰ στὰ δώσει ὁ Ἀρταξέρξης,
αὐτὰ ποῦ θὰ τὰ βρεῖς στὴ σατραπεία ˚
καὶ τί ζωὴ χωρὶς αὐτὰ θὰ κάμεις».
(Η σατραπεία, 1905)
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης
Κ.Π. Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα, Σ. Ιλίνσκαγια
Κ.Π. Καβάφης, Τα Ποιήματα, Δ. Δημηρούλης
Αρχείο Καβάφη, Ίδρυμα Ωνάση
*Η Ιωάννα Μαλλιότα είναι φοιτήτρια στο τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΑΠΘ.